Hội nghị lần thứ 30 các Bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP30) đã khép lại ngày 22/11 tại thành phố Belem, Brazil sau hai tuần đàm phán căng thẳng.
Một thỏa thuận cuối cùng đã được gần 200 quốc gia thông qua. Thỏa thuận chung, được mô tả là “tiến bộ không hoàn hảo nhưng cần thiết”, phản ánh rõ những giới hạn của chủ nghĩa đa phương trong bối cảnh thế giới bị chia rẽ sâu sắc.
Đoàn kết trong chia rẽ
Phát biểu tại Nam Phi, khi đang tham dự Hội nghị G20, Tổng thống Brazil (Bra-xin) Luiz Inacio Lula da Silva - người đặt nhiều kỳ vọng chính trị vào thành công của COP30 - nhấn mạnh: “Cộng đồng quốc tế đứng trước hai lựa chọn: tiếp tục hay bỏ cuộc. Chúng ta đã chọn tiếp tục," đồng thời nói thêm: "Chủ nghĩa đa phương đã chiến thắng.”
Lập trường này nhận được sự đồng tình từ nhiều nền kinh tế chủ chốt. Trưởng đoàn Trung Quốc Li Gao gọi kết quả COP30 là một thành công “trong bối cảnh vô cùng khó khăn,” thể hiện mong muốn của thế giới trong việc duy trì tinh thần đoàn kết.
Ấn Độ mô tả thỏa thuận là “có ý nghĩa,” còn Liên minh các quốc đảo nhỏ (AOSIS) - đại diện cho 39 quốc gia dễ tổn thương nhất - đánh giá đây là “một bước tiến chưa hoàn hảo nhưng cần thiết” cho một cơ chế ra quyết định dựa trên đồng thuận.
Tuy nhiên, không khí tại Belem lại trầm lắng hơn. Nhiều bộ trưởng châu Âu thừa nhận họ chấp nhận một văn bản “giảm mức tham vọng” chỉ để ngăn tiến trình đàm phán sụp đổ.
Ông Wopke Hoekstra, Ủy viên phụ trách khí hậu của Liên minh châu Âu (EU), thừa nhận rằng khối này kỳ vọng nhiều hơn nhưng vẫn coi giá trị của việc duy trì hành động tập thể là tối quan trọng.
Nhiên liệu hóa thạch: Kỳ vọng lớn, kết quả nhỏ
Điểm gây tranh cãi nhất của COP30 là việc thỏa thuận tránh đề cập trực tiếp đến dầu mỏ, khí đốt và than đá - những nguồn phát thải chính gây tình trạng ấm lên toàn cầu. Trước thềm phiên họp cuối cùng, hàng chục quốc gia đe dọa rời bàn đàm phán nếu văn kiện không bao gồm lộ trình rõ ràng về việc loại bỏ nhiên liệu hóa thạch. Tuy nhiên, thỏa thuận cuối cùng chỉ dẫn lại một cam kết trước đây mà không nêu đích danh các loại nhiên liệu này.
Khoảng 80 quốc gia cùng EU đã thúc đẩy mạnh mẽ một kế hoạch chuyển dịch cụ thể hơn, nhưng vấp phải sự phản đối từ các nhà sản xuất dầu khí lớn như Saudi Arabia (A-rập Xê-út) và Nga, cũng như các quốc gia phụ thuộc vào than đá như Ấn Độ.
Sự thất vọng lan rộng, Colombia (Cô-lôm-bi-a) - nước sẽ chủ trì hội nghị quốc tế đầu tiên về loại bỏ nhiên liệu hóa thạch vào tháng 4/2026 - tuyên bố không chấp nhận thỏa thuận vì cho rằng "không thể có giảm thiểu nếu không thảo luận về chuyển đổi khỏi nhiên liệu hóa thạch." Các tổ chức môi trường cũng đánh giá việc “im lặng về nhiên liệu hóa thạch” là bước lùi so với kỳ vọng.
Trước những phản ứng này, Chủ tịch COP30 Andre Correa do Lago cam kết sẽ triển khai hai sáng kiến “lộ trình” tự nguyện: một dành cho quá trình chuyển đổi khỏi nhiên liệu hóa thạch một cách công bằng và có trật tự, và một nhằm chống phá rừng - coi đây như “đền bù” cho những thiếu hụt của thỏa thuận năm nay.
Tài chính khí hậu: Tiến bộ nhưng chưa đủ
Một điểm sáng của COP30 là việc các nước nhất trí “tối thiểu tăng gấp ba” tài chính dành cho các quốc gia nghèo thích ứng với biến đổi khí hậu vào năm 2035. Con số này tương đương khoảng 120 tỷ USD, dựa trên mức cam kết năm 2025.
Tuy nhiên, nhiều nước cho rằng mức này chưa đáp ứng nhu cầu thực tế. Một nhà đàm phán của Bangladesh (Băng-la-đét) gọi đây là “mức tối thiểu nhất có thể,” trong khi đại diện Nepal (Nê-pan) Raju Pandit nhận định COP30 “chưa đáp ứng kỳ vọng của các quốc gia dễ bị tổn thương.”
Theo quyết định mới, Chủ tịch COP sẽ điều hành một sáng kiến tự nguyện nhằm “đẩy nhanh việc thực hiện” các hành động cần thiết để giữ mức tăng nhiệt độ toàn cầu dưới 1,5°C. Bên cạnh đó, “Sứ mệnh Belém đến 1,5°C” được thiết lập để hỗ trợ các quốc gia thực hiện cam kết cắt giảm phát thải.
Rừng Amazon và vai trò của cộng đồng bản địa
Tổ chức tại trung tâm rừng Amazon, COP30 được kỳ vọng sẽ tạo bứt phá về bảo vệ rừng. Mặc dù Brazil nhiều lần nhấn mạnh vai trò then chốt của rừng mưa, các quốc gia vẫn không thống nhất được một lộ trình chấm dứt phá rừng vào năm 2030. Nội dung liên quan chỉ xuất hiện trong phần mở đầu của văn kiện, mang tính biểu tượng nhiều hơn là ràng buộc.
Nhưng hội nghị vẫn mở khóa lượng tài chính lớn chưa từng có cho mục tiêu bảo vệ rừng. Đức cam kết 1 tỷ euro cho Quỹ Rừng Nhiệt đới Vĩnh cửu của Brazil (TFFF), nâng tổng giá trị quỹ lên gần 7 tỷ USD. Một sáng kiến trị giá 2,5 tỷ USD cũng được các nước châu Âu hỗ trợ nhằm bảo vệ rừng nhiệt đới lưu vực Congo (Công-gô).
COP30 cũng ghi nhận sự tham gia kỷ lục của khoảng 3.000 đại biểu bản địa. Brazil đã phân định 10 vùng đất bản địa mới; thêm vào đó, khoảng 20% nguồn quỹ TFFF sẽ ưu tiên cho các cộng đồng bản địa - những người trực tiếp bảo vệ rừng Amazon.
Đề xuất công nhận phân định đất bản địa như một biện pháp khí hậu không được đưa vào văn kiện cuối cùng, nhưng phong trào bảo vệ quyền bản địa được đánh giá là mạnh mẽ hơn sau hội nghị.
COP30 diễn ra trong bối cảnh đáng chú ý khi Tổng thống Mỹ Donald Trump không tham dự và từng tuyên bố rút Mỹ khỏi Hiệp định Paris về khí hậu. Tuy nhiên, hội nghị năm nay lại tạo dấu mốc lịch sử khi lần đầu tiên đưa ngôn ngữ mạnh mẽ về các biện pháp thương mại vào văn kiện.
Tuyên bố cuối cùng cảnh báo chống lại các hành động thương mại đơn phương như thuế carbon hoặc hàng rào thuế quan, nhấn mạnh rằng các biện pháp khí hậu không nên trở thành “công cụ phân biệt đối xử tùy tiện” hay hạn chế trá hình thương mại quốc tế.
Ngôn ngữ này phản ánh lo ngại của các nước đang phát triển trước Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) của EU. Một diễn đàn cấp cao về vai trò của thương mại trong ứng phó biến đổi khí hậu sẽ được tổ chức từ năm 2028.
Về cơ bản COP30 vẫn được xem là bước tiến trong việc duy trì chủ nghĩa đa phương và tăng cường tài chính khí hậu, mặc dù tồn tại không ít thất vọng khi thỏa thuận cuối cùng của hội nghị không đưa ra được lộ trình cụ thể nhằm loại bỏ nhiên liệu hóa thạch hay kế hoạch ràng buộc về bảo vệ rừng Amazon.
Việc nhiều quốc gia đã phải chấp nhận các điều khoản yếu hơn để giữ vững sự thống nhất toàn cầu - cũng là bài toán trung tâm của đàm phán khí hậu trong kỷ nguyên đầy biến động hiện nay.
