Lãng phí vì đăng ký quá nhiều nguyện vọng
Năm 2025, trong số khoảng 850 nghìn thí sinh xét tuyển đại học có tới hơn 7,6 triệu nguyện vọng đăng ký. Như vậy, trung bình mỗi thí sinh đăng ký gần 9 nguyện vọng, con số cao chưa từng có, vượt xa so với các năm trước. Năm 2024, 2023 và 2022, trung bình mỗi thí sinh đăng ký khoảng 5 nguyện vọng.
Bộ Giáo dục và Đào tạo thống kê số thí sinh đặt dưới 5 nguyện vọng đạt 39,6%, thí sinh đặt 10 nguyện vọng chiếm 30,9%, trên 10 nguyện vọng chiếm 29,5%, số thí sinh đặt trên 20 nguyện vọng chiếm 6,7%. Cụ thể hơn, nhiều thí sinh đăng ký xét tuyển với số lượng nguyện vọng lên tới trên 100, có thí sinh trên 150 nguyện vọng. Việc rải nguyện vọng của thí sinh ồ ạt ở nhiều trường và các ngành học khác nhau, thậm chí không hề có liên quan đến nhau khiến nhiều người bất ngờ. Chẳng hạn, từ đăng ký xét tuyển của một thí sinh có 149 nguyện vọng, các ngành em này đăng ký là công nghệ kỹ thuật điện, điện tử; kỹ thuật cơ điện tử; luật kinh tế; logistics và quản lý chuỗi cung ứng…
Hi hữu năm 2025 có một thí sinh đã đăng ký đến 231 nguyện vọng xét tuyển ĐH, cao đẳng (CĐ) nhưng các nguyện vọng có sự liên quan rất ít. Đơn cử, nguyện vọng 1 của thí sinh này là vào Học viện Múa Việt Nam. Các nguyện vọng từ 2 - 7 vào Trường CĐ Du lịch Huế, từ 8 - 11 vào Trường CĐ Sài Gòn, nguyện vọng 12 là Trường CĐ nghề Yên Bái. Về ngành nghề, thí sinh này đăng ký từ kỹ thuật, ngôn ngữ, xã hội nhân văn đến kinh tế, nghệ thuật... Sau đó, thí sinh này lý giải do em nhờ nhiều người thân đăng ký nguyện vọng hộ trên hệ thống của Bộ Giáo dục và Đào tạo nên không biết số nguyện vọng lại nhiều như vậy.
Năm nay, tổng lệ phí xét tuyển đại học cả nước lên tới hơn 114 tỷ đồng. Dù Bộ Giáo dục và Đào tạo cho phép đăng ký không giới hạn nguyện vọng, nhưng việc chọn ngành, chọn trường thiếu cân nhắc dẫn đến nhiều hệ lụy. Thí sinh dù đăng ký hàng chục nguyện vọng cũng chỉ có thể nhập học một trường duy nhất. Với mức phí 15.000 đồng/nguyện vọng, đăng ký quá nhiều không chỉ tốn kém mà còn gây lãng phí.
Theo GS.TS Nguyễn Tiến Thảo - Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học (Bộ Giáo dục và Đào tạo), công nghệ thông tin vẫn có thể xử lý được số nguyện vọng kỷ lục này, song sẽ gây ra lãng phí khi thí sinh đăng ký quá nhiều nguyện vọng không xác định. Từ đó, ông đề xuất nên xem xét trách nhiệm của thí sinh khi đặt nguyện vọng vào trường Đại học thay vì đặt nguyện vọng theo cảm tính.
Thực tế, năm nay quá trình lọc ảo phải tăng thêm 4 lần nữa (thành 10 lần so với dự kiến ban đầu là 6 lần) và lùi thời gian công bố điểm chuẩn nhằm đảm bảo kết quả chính xác và công bằng. Không chỉ lãng phí về mặt tiền bạc, việc thí sinh đăng ký ồ ạt vài chục đến hàng trăm nguyện vọng nhưng không cân nhắc về sở thích, năng lực cá nhân và sự phù hợp với nghề nghiệp, thể hiện ở các chuyên ngành đăng ký không hề có sự liên quan đến nhau khiến nhiều người đặt câu hỏi về công tác định hướng nghề nghiệp của nhà trường, gia đình đối với thí sinh ra sao?
Tân sinh viên Nguyễn Đức Long (Trường ĐH Ngoại thương Hà Nội) cho biết, đây là nguyện vọng 2 của em (theo phương thức xét điểm thi tốt nghiệp THPT) còn nguyện vọng 1 của em là ĐH Bách khoa Hà Nội, Khoa Kỹ thuật Điều khiển - Tự động hóa theo phương thức xét tuyển tài năng nhưng không trúng tuyển. “Em đăng ký theo định hướng của bố mẹ, có tham khảo bạn bè. Anh trai em đang là sinh viên ĐH Bách khoa Hà Nội nên cả nhà cũng muốn em theo học để thuận lợi trong học tập, sinh hoạt. Còn đăng ký Ngoại thương vì đây là trường top đầu” - Long cho biết.
Thực tế, việc đăng ký nguyện vọng theo ý kiến cha mẹ, người thân hay bạn bè không hiếm và luôn được chuyên gia tuyển sinh cảnh báo. Nhiều thí sinh chọn trường vì danh tiếng, vì khả năng đỗ hay vì muốn học cùng bạn. Tuy nhiên, nếu không cân nhắc kỹ năng lực, sở thích, sự phù hợp và điều kiện tài chính, việc theo học sẽ khó thuận lợi và khi ra trường cũng khó gắn bó lâu dài với nghề.
Phần nhiều các thí sinh đăng ký nhiều nguyện vọng nhằm “chắc suất” vào đại học, điều đó không sai nhưng nếu đỗ vào ngành không yêu thích, có nhiều trường hợp học được vài kỳ rồi bỏ, có người miễn cưỡng hoàn thành nhưng sau khi ra trường lại không tìm được việc làm phù hợp, làm trái ngành trái nghề, thậm chí làm các nghề lao động phổ thông, xuất khẩu lao động không cần đến bằng cấp đại học, cao đẳng gây nên sự lãng phí lớn về thời gian, tiền bạc của cả gia đình và xã hội.
Giải pháp để tránh lãng phí
Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết đang triển khai lấy ý kiến về vấn đề liên quan đến xét tuyển bằng học bạ và giảm số lượng nguyện vọng đăng ký xét tuyển ĐH. Việc này sẽ được thực hiện ở hơn 500 trường đại học, cao đẳng trên cả nước. Nếu nhận được đồng thuận, các nội dung này sẽ chính thức triển khai từ năm 2026. Cụ thể, Bộ Giáo dục và Đào tạo đề xuất các phương án: Nên để tối đa 5 nguyện vọng, 10 nguyện vọng hoặc không giới hạn nguyện vọng.
Phân tích từ mùa tuyển sinh năm nay, việc gia tăng kỷ lục số lượng nguyện vọng trong khi số thí sinh không có nhiều biến động so với các năm trước còn xuất phát từ lo lắng của thí sinh và gia đình trước những thay đổi trong cách xét tuyển vào đại học, cao đẳng. Việc không còn xét tuyển sớm và sự phức tạp trong cách quy đổi điểm giữa các phương thức xét tuyển của các trường khiến thí sinh đăng ký nhiều nguyện vọng để tăng cơ hội trúng tuyển. Dù theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các trường đại học phải công bố quy định điểm chênh giữa các tổ hợp xét tuyển, quy tắc quy đổi điểm trúng tuyển bám sát hướng dẫn của bộ trước khi đăng ký nhưng thậm chí đến bây giờ, nhiều sinh viên đã trúng tuyển và nhập học nhưng vẫn không hiểu vì sao mình đỗ nguyện vọng này mà trượt nguyện vọng kia. Lý do là nhiều trường chỉ thông tin điểm trúng tuyển của thí sinh theo phương án quy đổi của nhà trường so với điểm chuẩn nhưng không thông báo cụ thể cách tính khiến thí sinh rất băn khoăn. Ngược lại, dù điểm thi tốt nghiệp THPT thừa so với điểm chuẩn theo phương thức xét điểm thi tốt nghiệp trường công bố, nhưng nhiều thí sinh vẫn bị trượt. Thí sinh sau đó phải gọi điện hỏi ban tuyển sinh của trường mới biết điểm chuẩn theo thông báo của trường là của tổ hợp gốc và có chênh lệch so với điểm chuẩn của các tổ hợp khác.
Trong khi những năm trước, thí sinh chỉ cần cộng điểm 3 môn trong tổ hợp xét tuyển là có thể biết mình đỗ hay trượt so với điểm chuẩn trường công bố thì với việc quy đổi điểm nhưng thiếu thông tin, thiếu công thức tính… vì các trường không công bố nên học sinh không thể dự đoán cơ hội trúng tuyển của mình một cách hợp lý. Thí sinh phản ứng lại bằng cách đăng ký thật nhiều nguyện vọng, trải đều theo các nhóm “mơ ước - vừa sức - an toàn” với hy vọng sẽ không bị loại oan vì chọn nhầm tổ hợp hoặc nhầm phương thức có hệ số quy đổi bất lợi. Thậm chí, có thí sinh thẳng thắn đăng ký thêm nhiều nguyện vọng hơn để không lo bị rớt bất ngờ vì không đảm bảo tiêu chí phụ mới xuất hiện, không được trường thông báo trước đó. Đây là điều cần tiếp tục hoàn thiện, khắc phục trong các mùa tuyển sinh sau để quy trình xét tuyển thực sự công khai, minh bạch, không khiến thí sinh rối rắm đỗ hay trượt mà không hiểu vì sao.
Bên cạnh đó, dù hệ thống hỗ trợ tuyển sinh chung của Bộ Giáo dục và Đào tạo được đánh giá hoạt động ổn định, khắc phục được nhiều bất cập của các năm trước nhưng vẫn còn thách thức cần giải quyết, đó là tâm lý và chiến lược đăng ký của học sinh. Cần tiếp tục quan tâm, định hướng, làm tốt công tác hướng nghiệp trong nhà trường, liên hệ chặt chẽ giữa nhà trường- gia đình để giúp thí sinh có được sự lựa chọn tốt nhất, phát huy được hết năng lực, sở trường của chính mình trong học tập, công việc và cuộc sống.
Vẫn nhiều phương thức xét tuyển
Với 17 phương thức xét tuyển năm nay, theo đánh giá của Bộ Giáo dục và Đào tạo vẫn là số nhiều. Trong đó số thí sinh xét tuyển học bạ chiếm 42,4%, xét tuyển bằng kết quả thi tốt nghiệp THPT chiếm 39,1%. GS.TS Nguyễn Tiến Thảo - Vụ trưởng Vụ Giáo dục ĐH (Bộ Giáo dục và Đào tạo) đặt vấn đề phương thức học bạ có nhiều tác động đến kết quả xét tuyển, kết quả học tập. Vậy có nên duy trì xét tuyển học bạ trong thời gian tới hay không? Nhất là khi nhiều năm qua, xét tuyển bằng học bạ vẫn còn nhiều tranh cãi về tính công bằng, minh bạch.
Luật Giáo dục Đại học đã quy định các cơ sở giáo dục đại học được tự chủ quyết định phương thức tuyển sinh. Quyền này đi kèm với trách nhiệm đảm bảo tính công bằng, minh bạch và tuân thủ các quy định pháp luật, với sự giám sát của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
