Đó là đồng chí Ngô Minh Loan - một cán bộ hoạt động cách mạng xuất sắc của Đảng, Nhà nước ta. Trong kháng chiến cũng như sau ngày miền Bắc giải phóng, đồng chí được Đảng phân công giữ nhiều cương vị quan trọng: Nguyên là Bí thư kiêm Chủ tịch Ủy ban nhân dân cách mạng tỉnh Yên Bái, Bí thư Ban Cán sự Đảng tỉnh Lào Cai; nguyên là Cục trưởng Cục Bảo vệ kiêm Cục trưởng Cục Quân pháp thuộc Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam; nguyên Vụ trưởng Vụ Bảo vệ kinh tế Bộ Công an; nguyên Ủy viên Dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa III, Thứ trưởng Bộ Công nghiệp nhẹ, Bộ trưởng Bộ Lương thực - Thực phẩm… Những năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đồng chí đã 2 lần lên Lào Cai (tháng 10/1945 và tháng 9/1946) để làm nên 2 sự kiện mở đầu cho lịch sử Đảng bộ, chính quyền tỉnh Lào Cai.
Đọc các tư liệu lịch sử về Lào Cai, chúng ta đã biết, trong tháng 8/1945, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, nhân dân cả nước ta đã đứng dạy khởi nghĩa thành lập chính quyền cách mạng. Riêng một số tỉnh ở Tây Bắc trong đó có tỉnh Lào Cai, do hoàn cảnh khó khăn đặc thù, nên chưa thể tổ chức giành chính quyền trong tháng 8/1945. Tại các tài liệu nghiên cứu lịch sử của tỉnh đều viết: Đầu tháng 10/1945, Xứ ủy Bắc kỳ cử Đoàn cán bộ lên Lào Cai tổ chức thành lập chính quyền cách mạng. Đoàn gồm: Đồng chí Ngô Minh Loan, Bí thư Tỉnh ủy kiêm chủ tịch Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Yên Bái, Đặc phái viên của Trung ương làm Trưởng đoàn. Cùng đi có đồng chí Lê Thanh, Lê Đức Bình, Nguyễn Viết Phương…Chỉ trong ít ngày gặp gỡ, vận động các tầng lớp nhân dân, cuối tháng 10/1945, cán bộ Trung ương đã chủ trì thành lập được chính quyền cấp tỉnh và chính quyền ở Bảo Thắng, Sa Pa. Chính quyền cấp tỉnh do ông Nguyễn Quốc Bảo, kỹ sư công chính, Chủ sở Công chính làm Chủ tịch tỉnh; ông Nguyễn Viết Phương là Phó Chủ tịch kiêm ủy viên thư ký; ông Hoàng Đình Ninh là công thương gia làm Phó Chủ tịch tỉnh; ông Lê Ngọc Ky Chủ sở Bưu điện ủy viên Ủy ban nhân dân tỉnh. Chính quyền huyện Bảo Thắng do ông Lý Vỹ làm Chủ tịch. Chính quyền huyện Sa Pa do ông giáo Tính làm Chủ tịch.
Tập Hồi ký với tiêu đề Hai lần lên Lào Cai của đồng chí Ngô Minh Loan thuật lại cuộc họp thành lập chính quyền cách mạng cấp tỉnh như sau: “… Ngày 24/10/1945 cuộc họp được triệu tập. Sáng tinh mơ lá cờ đỏ sao vàng lần đầu tiên được kéo lên trước dinh tỉnh trưởng. Phòng họp có quốc kỳ và ảnh Bác Hồ trông thật trang nghiêm và ấm áp. Vào lúc 8h30 thì các đại biểu đến đầy đủ, ông Vinh (cuộc họp có Đàm Quang Vinh - Tỉnh trưởng cũ) giới thiệu tôi (tức đồng chí Ngô Minh Loan) nói lý do cuộc họp và mời tôi nói chuyện với đại biểu. Sau lời chào mừng, tôi nói ý nghĩa quan trọng của cuộc họp và giới thiệu bản danh sách Ủy ban cách mạng lâm thời của tỉnh. Toàn thể đại biểu đứng dậy vỗ tay… Thế rồi chỉ nghe tiếng đồng ý râm ran giữa các hàng ghế. Để kết thúc hội nghị, tôi đọc lại danh sách các vị trong Ủy ban và cảm ơn các đại biểu, mong rằng Ủy ban cách mạng sẽ được các vị nhiệt liệt ủng hộ. Nhân buổi kết thúc, tôi chính thức công bố với Đàm Quang Vinh: Ngày mai (25/10/1945) phải bàn giao công việc cho Ủy ban cách mạng. Dinh Tỉnh trưởng sẽ là trụ sở làm việc của Ủy ban cách mạng…”.
Đọc lịch sử Đảng bộ Lào Cai, chúng ta lại thấy rõ sự kiện được coi là mở đầu cho Lịch sử Đảng bộ tỉnh, đó là sự kiện thành lập Ban Cán sự Đảng Lào Cai tháng 9/1946.
Tháng 6/1946, Để bảo vệ chính quyền cách mạng còn non trẻ, Trung ương Đảng ta quyết định phản công dẹp trừ bọn phản động Quốc dân Đảng trên toàn miền Bắc. Trước sức phản công mạnh mẽ của ta, bọn Quốc dân Đảng tháo chạy lên phía Bắc và Tây Bắc. Trung tuần tháng 7/1946, sau khi bị bức rút khỏi thị xã Yên Bái, lực lượng Quốc dân Đảng chạy lên Lào Cai với ý đồ xây dựng Lào Cai thành sào huyệt kiên cố chống lại cách mạng.
Để hoàn thành nhiệm vụ đánh đuổi Quốc dân Đảng, Xứ ủy Bắc kỳ cử một tổ cán bộ cốt cán của Xứ ủy là các đồng chí: Ngô Minh Loan, Lê Thanh, Tiến Thanh, Lê Đức Bình, Bùi Quang Tạo, Bằng Giang… lên Lào Cai tổ chức nhân dân phối hợp với lực lượng vũ trang tấn công Quốc dân Đảng, giải phóng Lào Cai. Trước khi lên đường, đồng chí Ngô Minh Loan được gặp Bác Hồ, Bác động viên và giao nhiệm vụ tranh thủ gặp gỡ thủ lĩnh các dân tộc là các thổ ty để vận động nhân dân các dân tộc Lào Cai tham gia đánh Quốc dân Đảng.
Trên đường tấn công Quốc dân Đảng, đầu tháng 9/1946 tổ công tác nhận được Quyết định của Xứ ủy thành lập Ban Cán sự Đảng tỉnh Lào Cai bao gồm: Đồng chí Ngô Minh Loan làm Bí thư, đồng chí Lê Thanh và Tiến Thanh là ủy viên Ban Cán sự. Với Quyết định của Xứ ủy Bắc Kỳ thành lập Ban cán sự Đảng tỉnh Lào Cai đánh dấu sự kiện đầu tiên của lịch sử Đảng bộ Lào Cai; sự kiện này gắn liền với tên tuổi 3 đồng chí trong tổ chức tiền thân của Đảng bộ Lào Cai do đồng chí Ngô Minh Loan làm Bí thư.
Trước sức mạnh tấn công của ta, cuối tháng 10/1946, quân Quốc dân Đảng phải tháo chạy khỏi Phố Lu, ngày 8/11/1946 ta giải phóng Sa Pa, ngày 12/11/1946, các cánh quân của ta tiến công đồng loạt giải phóng thị xã Lào Cai; tàn quân Quốc dân Đảng còn lại ở Lào Cai chạy sang bên kia biên giới. Sau khi Lào Cai giải phóng khỏi Quốc dân Đảng, Ban cán sự Đảng tập trung lãnh đạo củng cố bộ máy chính quyền, xây dựng được 2 chi bộ Đảng vớ 25 đảng viên, đặt cơ sở để ngày 5/3/1947 phát triển thành Đảng bộ Lào Cai.
Như vậy, đồng chí Ngô Minh Loan 2 lần lên Lào Cai vào 2 thời điểm tình hình Lào Cai còn có kẻ thù, tổ chức Đảng chưa được xây dựng. Với vai trò là một cán bộ lãnh đạo, vừa như một chiến sỹ ra mặt trận chiến đấu trực tiếp với kẻ thù, đồng chí đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ 2 đợt công tác, mà kết quả là vận động thành lập được chính quyền Cách mạng tỉnh Lào Cai ngày 24/10/1945, vận động nhân dân các dân tộc Lào Cai phối hợp với bộ đội chủ lực giải phóng Lào Cai khỏi ách Quốc dân Đảng phản động tháng 11/1946 và phát triển tổ chức Đảng ở Lào Cai cuối năm 1946 đầu năm 1947.
Đồng chí Ngô Minh Loan đã được Đảng, Nhà nước tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Sao Vàng, Huân chương Kháng chiến chống Pháp hạng Nhất, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ hạng Nhất, Huy hiệu 60 năm tuổi Đảng và nhiều phần thưởng cao quý khác. Đồng chí Ngô Minh Loan mất tại Hà Nội tháng 2/2001, thọ 86 tuổi, tên của đồng chí được đặt cho đường phố ở thành phố Yên Bái và thành phố Lào Cai.
Uống nước nhớ nguồn, nhân kỷ niệm 70 năm thành lập chính quyền Cách mạng tỉnh Lào Cai (10/1945 - 10/2015), chúng ta nhớ tới đồng chí Ngô Minh Loan - người có công lao to lớn trong việc thành lập tổ chức chính quyền cách mạng đầu tiên ở Lào Cai và là Bí thư đầu tiên của tổ chức Đảng tỉnh Lào Cai.
Đào Duy Thắng
Phó trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy
