Cống hiến của đồng chí Võ Nguyên Giáp trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945

Đặc biệt, trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945, đồng chí Võ Nguyên Giáp đã có đóng góp quan trọng, trực tiếp cùng Trung ương Đảng và lãnh tụ Hồ Chí Minh lãnh đạo, chỉ đạo cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi, mở ra một thời kỳ mới trong lịch sử dân tộc Việt Nam.

Dấu ấn trong quá trình chuẩn bị Tổng khởi nghĩa

Tháng 5-1945, đồng chí Võ Nguyên Giáp đón lãnh tụ Hồ Chí Minh cùng đoàn công tác từ Pác Bó (Cao Bằng) về Tuyên Quang. Từ đây, Tân Trào (Tuyên Quang) trở thành trung tâm cách mạng của cả nước. Cũng từ thời điểm này, đồng chí Võ Nguyên Giáp luôn ở bên cạnh lãnh tụ Hồ Chí Minh, chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Cống hiến tiêu biểu của đồng chí Võ Nguyên Giáp thời kỳ này là đã dự thảo Nghị quyết "Về việc thành lập Khu giải phóng".

Trong quá trình chuẩn bị, đồng chí thường xuyên xin ý kiến chỉ đạo của lãnh tụ Hồ Chí Minh và các đồng chí trong Phân khu ủy Nguyễn Huệ cũng như các đồng chí hoạt động cách mạng tại Tân Trào. Nhờ đó, bản dự thảo nghị quyết sớm hoàn thành, là cơ sở quan trọng cho việc thành lập Khu giải phóng.

Ngày 4-6-1945, Tổng bộ Việt Minh triệu tập hội nghị, tuyên bố thành lập Khu giải phóng. Tân Trào được chọn làm “Thủ đô" Khu giải phóng. Khu giải phóng đặt dưới sự chỉ đạo của Ủy ban Chỉ huy lâm thời Khu giải phóng, do lãnh tụ Hồ Chí Minh đứng đầu, đồng chí Võ Nguyên Giáp làm Ủy viên Thường trực, đặc cách vấn đề quân sự.

Dưới sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Võ Nguyên Giáp, "Khu giải phóng ngày càng củng cố và phát triển. Giải phóng quân không ngừng chiến thắng, làm cho bọn Nhật bắt đầu e sợ. Thanh thế Việt Minh và Giải phóng quân ngày càng to". Sự phát triển về mọi mặt của Khu giải phóng mang dấu ấn đậm nét của đồng chí Võ Nguyên Giáp, là cống hiến nổi bật của đồng chí Võ Nguyên Giáp đối với quá trình chuẩn bị khởi nghĩa giành chính quyền.

Giữa lúc cao trào kháng Nhật, cứu nước của nhân dân Việt Nam phát triển mạnh mẽ, quần chúng nô nức vũ trang, sẵn sàng nổi dậy thì Nhật đầu hàng phe Đồng minh vô điều kiện. Tin Nhật đầu hàng nhanh chóng lan truyền trong toàn quốc. Ngọn lửa yêu nước và cách mạng thổi bùng trong các tầng lớp nhân dân.

Để củng cố, phát triển phong trào cách mạng, lãnh tụ Hồ Chí Minh căn dặn đồng chí Võ Nguyên Giáp: "Lúc nào cũng phải chú trọng xây dựng chi bộ, bồi dưỡng cán bộ, đảng viên và các phần tử trung kiên. Trong chiến tranh du kích, lúc phong trào lên, ta phải hết sức phát triển, vừa phát triển vừa chú trọng xây dựng căn cứ cho thật vững chắc, để đề phòng lúc khó khăn mới có chỗ đứng chân được". Những lời căn dặn của Bác trong giờ phút lịch sử ấy được đồng chí Võ Nguyên Giáp khắc ghi và quán triệt sâu sắc tới toàn thể cán bộ, chiến sĩ trong Khu giải phóng; do đó, ở khắp nơi trong Khu giải phóng đều dấy lên tinh thần sẵn sàng đứng lên đấu tranh giành chính quyền.

Ngày 13-8-1945, Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh thành lập Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc, gồm 5 người, trong đó có đồng chí Võ Nguyên Giáp. 23 giờ cùng ngày, đồng chí Võ Nguyên Giáp thay mặt Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc, ký vào bản Quân lệnh số 1, hạ lệnh Tổng khởi nghĩa. Ngày 14-8-1945, Hội nghị toàn quốc của Đảng khai mạc tại Tân Trào, quyết định mục đích của cuộc chiến đấu là giành quyền độc lập hoàn toàn cho đất nước, thành lập chính quyền nhân dân, thi hành 10 chính sách của Việt Minh, xác định chính sách ngoại giao đối với Đồng minh.

Để bảo đảm lãnh đạo cuộc Tổng khởi nghĩa thắng lợi, hội nghị nhấn mạnh công tác đào tạo, sử dụng, phân công cán bộ, kết nạp đảng viên; bầu bổ sung 4 Ủy viên Trung ương, gồm các đồng chí: Võ Nguyên Giáp, Nguyễn Chí Thanh, Hoàng Văn Hoan, Chu Văn Tấn. Ngày 15-8-1945, Hội nghị toàn quốc của Đảng thống nhất quyết định thành lập Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc để lãnh đạo Tổng khởi nghĩa và thành lập Giải phóng quân Việt Nam.

Tham gia chỉ đạo Tổng khởi nghĩa giành chính quyền tháng 8-1945

Hội nghị toàn quốc của Đảng vừa kết thúc, ngày 16-8-1945, Đại hội Quốc dân tổ chức tại Tân Trào. Đại hội chủ trương lãnh đạo quần chúng nổi dậy giành chính quyền từ tay phát xít Nhật và tay sai trước khi quân Đồng minh vào Đông Dương; đồng thời, quyết định thành lập "Ủy ban Dân tộc Giải phóng Việt Nam", gồm 15 người, do lãnh tụ Hồ Chí Minh làm Chủ tịch, đồng chí Võ Nguyên Giáp là thành viên. Chiều cùng ngày, tại cây đa Tân Trào, một đơn vị Giải phóng quân dưới sự chỉ huy của đồng chí Võ Nguyên Giáp đã làm lễ xuất phát tiến về phía Nam.

Các đại biểu về dự Quốc dân Đại hội đều có mặt dưới cây đa cổ thụ, cạnh nhà Hội đồng cứu quốc xã Tân Trào để tiễn bộ đội đi chiến đấu. Những chiến sĩ Giải phóng quân quần áo đủ kiểu, mang trên người dấu vết của những cuộc vật lộn ác liệt với quân thù trên các nẻo đường rừng, triền núi Việt Bắc đã tề tựu nghiêm trang dưới lá cờ nghe đồng chí Võ Nguyên Giáp đọc bản Quân lệnh số 1 của Ủy ban Khởi nghĩa. Sau này, đồng chí Võ Nguyên Giáp nhớ lại: “Trong lòng chúng tôi khi đó rạo rực lạ thường. Trước mắt chúng tôi là lá “cờ đỏ sao vàng” rực rỡ hào quang, xa xa là nền trời xanh cao lồng lộng, tươi sáng vô cùng của nước Việt Nam giải phóng. Đoàn Quân giải phóng, áo vải chân đất, rầm rập tiến về phía Nam trước những bàn tay vẫy chào chúc mừng thắng lợi, cất cao lời ca hùng tráng” (theo cuốn “Đại tướng Võ Nguyên Giáp: Tổng tập hồi ký, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, Hà Nội năm 2006).

Ngày 19-8-1945, trong khi Ủy viên Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc phụ trách quân sự Võ Nguyên Giáp trực tiếp chỉ huy trận chiến đấu với quân Nhật để giải phóng Thái Nguyên, thì Hà Nội, với sự chủ động, sáng tạo đã tiến hành Tổng khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi. Tổng Bí thư Trường Chinh từ Tân Trào về xuôi qua thị xã Thái Nguyên, vào nhà Bưu điện thị xã, nơi đặt Sở chỉ huy của Giải phóng quân Việt Nam, gặp đồng chí Võ Nguyên Giáp.

Cũng thời điểm đó, 3 cán bộ của Hà Nội do đồng chí Nguyễn Khang trong Ủy ban cách mạng TP Hà Nội dẫn đầu lên Thái Nguyên gặp Trung ương Đảng, báo cáo với Tổng Bí thư Trường Chinh và đồng chí Võ Nguyên Giáp: Hà Nội đã giành chính quyền thắng lợi, đề nghị Trung ương về Hà Nội để lãnh đạo cách mạng cả nước và giải quyết nhiều công việc khẩn cấp. Tổng Bí thư Trường Chinh đề nghị đồng chí Võ Nguyên Giáp cử cán bộ chỉ huy và một đội quân lên Tân Trào báo cáo với lãnh tụ Hồ Chí Minh và đón Người về Hà Nội. Cũng theo đề nghị của Tổng Bí thư Trường Chinh, ngày 20-8-1945, đồng chí Võ Nguyên Giáp ra lệnh để lại Thái Nguyên một lực lượng quân đội làm nhiệm vụ bao vây, gửi tối hậu thư của Ủy ban Khởi nghĩa và Giải phóng quân Việt Nam cho viên thiếu tá quân đội Nhật, kêu gọi chúng đầu hàng, còn đồng chí Võ Nguyên Giáp và đại bộ phận bộ đội sẽ gấp rút tiến về Hà Nội.

Nhớ về sự kiện này, trong cuốn "Những chặng đường lịch sử" (Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội năm 1977), đồng chí Võ Nguyên Giáp viết: "Các anh Trường Chinh, Lê Đức Thọ, Nguyễn Văn Trân từ Tân Trào đến Thái Nguyên bàn với chúng tôi, nên về ngay Hà Nội, cùng các đồng chí ở Hà Nội chuẩn bị đón Chính phủ lâm thời. Một bộ phận Giải phóng quân được lệnh ở lại bao vây Thái Nguyên, còn chúng tôi tiến thẳng về Hà Nội".

Những hoạt động sôi nổi của đồng chí Võ Nguyên Giáp trong Tổng khởi nghĩa giành chính quyền năm 1945 có ý nghĩa quan trọng đối với sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Đồng chí không những có cống hiến xuất sắc cùng Trung ương Đảng và lãnh tụ Hồ Chí Minh họp bàn, đề ra nhiều biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo Tổng khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi trên phạm vi cả nước, mà còn có vai trò đặc biệt quan trọng trong xây dựng Khu giải phóng vững mạnh. Khi Tổng khởi nghĩa giành chính quyền diễn ra, đồng chí Võ Nguyên Giáp đã trực tiếp lãnh đạo cuộc đấu tranh giành chính quyền ở Thái Nguyên, sau đó về Hà Nội cùng Trung ương Đảng và lãnh tụ Hồ Chí Minh chuẩn bị những công việc cần kíp cho việc tuyên bố nền độc lập của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa.