Sắc ngọc bền bỉ với thời gian

Theo những người gắn bó lâu năm với nghề, đá quý Lục Yên được phát hiện một cách rất tự nhiên. Ban đầu chỉ là những viên đá lạ, có màu sắc khác thường, người dân nhặt được trong quá trình làm nương, đào đất, khai ruộng.

Chưa ai gọi đó là đá quý, càng chưa hình dung được giá trị của chúng. Người ta bày bán ven đường, trao đổi đơn giản như một món hàng lạ mắt.

Thế rồi, những viên đá ấy dần lọt vào tầm mắt của các chuyên gia nghiên cứu, các thương nhân trong và ngoài nước - Lục Yên được xác định là một trong những vùng mỏ đá quý lớn của Việt Nam.

Từ đó, đá Lục Yên vừa là tài nguyên mang giá trị kinh tế cao, vừa trở thành đối tượng nghiên cứu khoa học và có mặt trên thị trường đá quý quốc tế.

Ông Nguyễn Việt Hùng - Phó Chủ tịch Hội Đá quý Lục Yên, người đã sinh sống ở đây hơn 33 năm nhớ lại: “Tôi biết đến đá quý Lục Yên từ năm 1992, sau khi xuất ngũ. Khi ấy, hoạt động khai thác, buôn bán còn nhỏ lẻ, manh mún, nhưng tiềm năng thì đã lộ rõ. Đá ở đây rất đa dạng, có nhiều loại mà nơi khác không có. Từ ruby, spinel chất lượng cao, sapphire, cho đến tourmaline, thạch anh…, mỗi loại đá đều có nhiều dòng khác nhau, với màu sắc, độ trong và giá trị riêng biệt”.

Cũng theo ông Hùng, nhiều viên ruby, spinel có giá từ hàng trăm triệu đồng. Đặc biệt, những dòng đá hiếm như tourmaline xanh ngọc chỉ khai thác được ở một số bãi nhất định như An Phú, Tà Đình càng làm nên danh tiếng cho vùng đất ngọc.

Chính sự đa dạng hiếm có ấy đã tạo dựng thương hiệu đá quý Lục Yên, đưa tên tuổi vùng đất này vượt ra khỏi ranh giới địa phương, trở thành điểm đến quen thuộc của giới sưu tầm đá quý và thương nhân trong, ngoài nước.

Thế nhưng, cùng với thời gian, trữ lượng đá quý dần cạn kiệt, nhu cầu của thị trường cũng thay đổi, giờ đây, người dân Lục Yên đã lựa chọn một hướng đi khác: chuyển từ khai thác sang chế tác, từ bán thô sang tạo ra giá trị gia tăng. Cùng với đó, cách thức kinh doanh cũng linh hoạt hơn, thích ứng với thị trường và công nghệ.

Chị Kiều Quyên, đại diện Trung tâm Đá Ruby Phúc Sơn, thôn 11, xã Lục Yên cho biết: “Hiện nay, gia đình tôi vừa kinh doanh đá quý, vừa chế tác các sản phẩm mỹ nghệ. Ngoài bán trực tiếp, cơ sở còn livestream bán hàng qua mạng xã hội. Những sản phẩm dưới 2 triệu đồng có lượng khách mua khá nhiều. Còn với sản phẩm giá trị cao, khách vẫn thích đến tận nơi để xem và lựa chọn”.

Sự chuyển dịch ấy không chỉ giúp người dân thích ứng, mà còn hình thành nên các làng nghề đá mỹ nghệ đặc trưng.

Hiện nay, trên địa bàn xã Lục Yên có gần 60 cơ sở hoạt động trong lĩnh vực sản xuất, chế tác đá quý, đá cảnh, đá phong thủy, trong đó, 33 cơ sở thuộc làng nghề chế tác đá phong thủy, đá cảnh đã được công nhận.

Các cơ sở này đang tạo việc làm thường xuyên cho hơn 200 lao động. Riêng làng nghề đá phong thủy có khoảng trên 40 lao động thường xuyên, chưa kể lực lượng lao động thời vụ tại địa phương.

Hai làng nghề tiêu biểu đã được công nhận là Làng nghề chế tác đá mỹ nghệ thôn Cây Mơ (xã Liễu Đô cũ) và Làng nghề sản xuất tranh đá quý tổ 7 (thị trấn Yên Thế cũ), nay đều thuộc xã Lục Yên. Những làng nghề này không chỉ góp phần giữ nghề, mà còn đóng góp đáng kể cho ngân sách địa phương.

Nhắc đến Lục Yên, không thể không nhắc đến chợ đá quý - nơi được coi là “linh hồn” của vùng đất ngọc. Mỗi buổi sáng, chợ đá rộn ràng người mua, bán. Chợ họp đều đặn vào các buổi sáng trong tuần và kết thúc vào khoảng 11 giờ.

Không gian chợ mộc mạc, giản dị, nhưng lấp lánh bởi sắc màu của những viên đá thô xen lẫn các sản phẩm đã được chế tác tinh xảo. Đá quý ở đây được bày bán như rau quả ở chợ quê, trên bàn, trong khay, mỗi viên mang một sắc độ, một câu chuyện riêng.

Chị Vũ Thị Hằng, tiểu thương thôn 7, xã Lục Yên, đã gắn bó với chợ đá quý gần 20 năm. Chị Hằng kể: “Ngày trước chợ họp tạm bợ, người bán ngồi dưới đất. Giờ đây, chợ đã khang trang hơn và đang được đầu tư xây dựng mới. Chợ có thay đổi, nhưng nghề đá thì vẫn vậy, vẫn là cái nghiệp của nhiều gia đình”.

Theo chị Hằng, giá trị của đá được xác định dựa trên độ trong, độ lành, màu sắc, hình khối và độ cân xứng. Những viên đá giữ được độ tự nhiên, chưa qua xử lý luôn được người chơi đá đánh giá cao.

Đá quý Lục Yên và các hình thức kinh doanh đã thay đổi theo thời gian, nhưng giá trị cốt lõi vẫn còn nguyên. Đó là sự khéo léo của bàn tay người thợ, là tinh thần thích ứng trước biến đổi, là niềm tự hào về một vùng đất đã vươn mình từ những viên đá nhỏ. Mỗi viên đá ở Lục Yên không chỉ mang giá trị vật chất, mà còn kết tinh câu chuyện của đất và người - lấp lánh, bền bỉ, như chính miền đất ngọc đã trải qua bao thăng trầm mà vẫn giữ được ánh sáng riêng của mình.