Phụ nữ Hà Nhì vượt qua hủ tục

Sinh ra trong gia đình người Hà Nhì nghèo khó, tuổi thơ của bà Phà Xe P, 52 tuổi, thôn Choản Thèn, xã Y Tý là những ngày tháng vất vả theo mẹ lên nương trồng ngô, chăn trâu, vào rừng lấy củi. Ở vùng đất Y Tý, nơi có độ cao so với mực nước biển hơn 2.000m, mùa đông giá rét tái tê, nhiều năm có tuyết rơi phủ trắng bản làng. Trong gia đình người Hà Nhì, những công việc lấy củi, làm ruộng nương, nấu cơm, chăm sóc con, chăn nuôi gia súc… đều do người phụ nữ làm. Trước đây, đàn ông Hà Nhì thường chỉ làm những việc lớn như làm nhà, cày ruộng, thời gian còn lại ở nhà trông con.

Kỷ niệm đau buồn nhất của thời tuổi trẻ mà bà Phà Xe P phải trải qua là khi sinh đứa con đầu lòng. Vì lỡ có thai với người đàn ông khác khi chồng đi làm ăn xa nhà đã lấy vợ không trở về, vi phạm vào tục lệ của thôn, nên khi trở dạ, bà P đã phải ra khu rừng ngoài phạm vi của thôn để tự mình sinh con, ngoài mẹ đẻ đến thăm, không có ai giúp đỡ. Tự mình “vượt cạn”, rồi chăm sóc con trong rừng vắng cả tháng trời, bà P mới dám trở về làng làm bữa cơm mời người già đến để tạ lỗi. Người Hà Nhì cho rằng phụ nữ sinh con khi chưa lấy chồng hoặc không chồng mà chửa, ngoại tình sẽ đem lại cho thôn, bản điều xui xẻo, nên luôn bị xa lánh, kỳ thị.

Phụ nữ Hà Nhì cũng không được tham gia công việc quan trọng của dòng họ, thôn, bản, không được gia đình cho đi học chữ. Vì thế, đa số phụ nữ trung tuổi không biết chữ. Đó là chưa kể đến những nỗi khổ ảnh hưởng của tảo hôn, sinh con nhiều, bạo lực gia đình… Lên các bản làng vùng cao, cách đây khoảng 5 năm, phụ nữ Hà Nhì trung tuổi không biết nói tiếng phổ thông, ngại gặp người lạ vẫn còn phổ biến.

Đến xã vùng cao Y Tý những ngày tháng 8, chúng tôi được bà con người Hà Nhì nơi đây chia sẻ một tin rất vui là năm nay lần đầu tiên trên địa bàn xã có học sinh nữ người Hà Nhì thi đỗ vào Học viện Cảnh sát Nhân dân. Đó là em Ly Xe Sớ, nhà ở thôn Tả Gì Thàng.

Ly Xe Sớ bảo: Gia đình em hoàn cảnh rất khó khăn nên các anh, chị của em không được đi học đầy đủ. Tuổi thơ của em cũng gắn với những công việc vất vả như lấy củi, chăn trâu, đi lấy rau lợn giúp bố mẹ. Em là con út trong gia đình, nên được ưu tiên hơn các anh chị và được đến trường học chữ.

Tại vùng đất mờ sương Y Tý, trước Lý Xe Sớ, cũng có không ít phụ nữ Hà Nhì vượt qua hủ tục, thực hiện mơ ước tới trường, thi đỗ vào các trường cao đẳng, đại học, trở thành cán bộ xã, giáo viên. Trong đó, chị Ly Giá Sơ, thôn Choản Thèn là tấm gương sáng về tinh thần vượt khó của phụ nữ Hà Nhì. Khi bạn bè cùng trang lứa nhiều người bỏ học sớm để lấy chồng, dù gia đình cũng còn nghèo khó nhưng Ly Giá Sơ vẫn kiên trì học tập, quyết tâm đi học THPT, sau đó học lên trung cấp rồi Đại học Luật, hiện nay là Phó Chủ tịch HĐND xã Y Tý khoá XIX, nhiệm kỳ 2021 - 2024. Chị Sơ cũng là người đầu tiên trong thôn mạnh dạn cải tạo nhà ở trở thành homestay đón khách du lịch từ năm 2019. Với mô hình này, sau khi trừ mọi chi phí, mỗi tháng gia đình chị có thu nhập thêm khoảng 10 triệu đồng. Từ mô hình của chị Sơ, đến nay thôn Choản Thèn đã có thêm 4 homestay, trong đó có 1 nhà du lịch cộng đồng do nhóm phụ nữ trong thôn quản lý.

Trên địa bàn xã Y Tý hiện nay, ngoài tấm gương em Ly Xe Sớ và chị Lý Giá Sơ, còn có nhiều tấm gương phụ nữ Hà Nhì khác cũng đang nỗ lực học tập, phấn đấu để khẳng định bản thân, cống hiến cho xã hội. Đến nay, toàn xã Y Tý có 13 phụ nữ Hà Nhì có trình độ cao đẳng, đại học. Xã Y Tý cũng đang có 6 sinh viên nữ người Hà Nhì đang học tập tại các trường chuyên nghiệp trên cả nước. Đặc biệt, Đảng bộ xã Y Tý có 57 đảng viên nữ, trong đó có 10 đảng viên nữ người Hà Nhì. Tiêu biểu như: cô giáo Ly Thó Trụ, cô giáo Trang Thó Sợ, Trường Mầm non Y Tý; đảng viên Sần Thó Mơ, Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Y Tý; đảng viên Sào Xá Gơ, đại biểu HĐND xã Y Tý;…

Đến xã Y Tý hôm nay, điều khiến chúng tôi không khỏi bất ngờ là nhiều phụ nữ dân tộc Hà Nhì đã có sự đổi thay trong tư duy, nhận thức, tích cực tham gia các hoạt động xã hội, làm chủ cuộc sống và tương lai của mình. Xã Y Tý ngày càng có nhiều những mô hình hay, cách làm mới do phụ nữ Hà Nhì làm chủ, góp phần xóa bỏ các hủ tục, giúp phụ nữ Hà Nhì tiến bộ hơn.

Chị Sần Thó Mơ, Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Y Tý chia sẻ: Xã Y Tý hiện có 716 hội viên phụ nữ, trong đó hội viên là người Hà Nhì chiếm số lượng đông nhất. Để nâng cao vai trò của phụ nữ dân tộc thiểu số nói chung, phụ nữ Hà Nhì nói riêng, thời gian qua, Hội Phụ nữ xã Y Tý đã tích cực tuyên truyền, vận động hội viên phụ nữ tham gia các phong trào hội và tham gia chỉnh trang nhà ở, vệ sinh môi trường góp phần xây dựng nông thôn mới; tăng cường tuyên truyền phòng, chống tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống tại thôn Ngải Trồ, Hồng Ngài, Phìn Hồ, Trung Chải, Phan Cán Sử với gần 900 lượt chị em tham gia; tuyên truyền, vận động hội viên, phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ đến trạm y tế để sinh con, tại 12/12 chi hội với 23 buổi, thu hút gần 1.000 lượt chị em tham gia.

Đặc biệt, từ khi thực hiện Dự án 8 “Thực hiện bình đẳng giới và giải quyết những vấn đề cấp thiết đối với phụ nữ và trẻ em” nhiều hoạt động có ý nghĩa thiết thực được tổ chức, giúp phong trào phụ nữ càng thêm sôi nổi.

Hội Phụ nữ xã Y Tý đã tích cực vận động gần 200 lượt hội viên, phụ nữ và các thành viên tổ truyền thông cộng đồng tham dự các lớp tập huấn về bình đẳng giới, các chính sách liên quan đến phụ nữ và trẻ em; vận động được 42 chị em, hội viên tham gia các lớp đào tạo nghề, như nghiệp vụ chế biến món ăn tại thôn Ngải Trồ; nuôi và phòng bệnh cho gia súc; cải tạo, thâm canh, phát triển và sản xuất chè tại thôn Sim San, Hồng Ngài…

Chúng tôi chia tay mảnh đất biên cương Y Tý khi chiều đã muộn, biển mây trắng bồng bềnh dưới chân núi Lảo Thẩn phía xa xa. Chị Sần Thó Mơ, Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Y Tý tươi cười: Phụ nữ Y Tý bây giờ tiến bộ hơn nhiều rồi. Thời gian tới, cấp ủy, chính quyền và các đoàn thể xã Y Tý tiếp tục tuyên truyền, vận động phụ nữ Hà Nhì tham gia các lớp xóa mù chữ, tích cực phát triển du lịch cộng đồng, phát huy tốt các mô hình do phụ nữ làm chủ tại các thôn, bản để có cuộc sống ấm no, hạnh phúc.