Quay về E-magazine Theo dõi Báo Lào Cai trên Google News
Bài 2: Linh thiêng tín ngưỡng thờ Mẫu

Bài 2: Linh thiêng tín ngưỡng thờ Mẫu

Trong hành trình khám phá di sản văn hóa phi vật thể dọc sông Hồng, chúng tôi có dịp đến thăm nhiều di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia tại các tỉnh và tìm hiểu nhiều nét văn hóa đẹp của các địa phương, các dân tộc. Dọc dài đôi bờ dòng sông, tín ngưỡng thờ Mẫu sâu đậm trong đời sống văn hóa tâm linh của các cộng đồng.

Mẫu vừa hiện hữu trong cuộc sống hiện tại, vừa lắng sâu trong tâm khảm mỗi con người khi nhớ về tổ tiên bao đời. Bởi vậy, trên đất nước ta nói chung, cư dân đôi bờ sông Hồng nói riêng từ lâu đã hình thành tín ngưỡng thờ Mẫu, hiển hiện không chỉ ở những ngôi đền với hình hài rõ nét, mà còn ở trong tâm thức, trí tưởng tượng của mỗi con người. Tín ngưỡng này hình thành từ lòng tôn kính, ý thức tưởng nhớ tổ tiên. Bởi Mẫu dạy con người sống hướng thiện, có tâm trong sáng, biết đối nhân xử thế, thờ phụng ông bà, tổ tiên và biết ơn những người có công với dân, với nước.

Nhiều năm nghiên cứu về tín ngưỡng thờ Mẫu, Tiến sĩ Dương Tuấn Nghĩa, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai cho biết: Dọc sông Hồng từ Lào Cai tới Thái Bình có rất nhiều ngôi đền nổi tiếng được nhiều người tìm tới tham quan, bái vọng. Chẳng hạn, bắt đầu từ Lào Cai có đền Mẫu Trịnh Tường (xã Trịnh Tường, huyện Bát Xát), Đền Mẫu, Đền Thượng, Đền Cấm, đền Đôi Cô (thành phố Lào Cai); tại Yên Bái có đền Đông Cuông (xã Đông Cuông, huyện Văn Yên), đền Tuần Quán (thành phố Yên Bái); tại Phú Thọ, cách xa quần thể Đền Hùng (tại thành phố Việt Trì) là đền Mẫu Âu Cơ (xã Hiền Lương, huyện Hạ Hòa); tại Nam Định là Phủ Dầy (xã Kim Thái, huyện Vụ Bản); tại Thái Bình là Đền Trần, đền Mẫu Tiên La, đền Thánh Mẫu…

b2-5990.jpg
Đền Mẫu Trịnh Tường (huyện Bát Xát) nằm bên bờ sông Hồng, bên kia sông là nước bạn Trung Quốc.

“Các ngôi đền không chỉ là nơi thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu, thờ thánh, thần của Nhân dân, mà còn là “cột mốc văn hóa tâm linh”. Đặc biệt, tại Lào Cai, những đền thờ Mẫu còn góp phần đánh dấu chủ quyền quốc gia nơi biên ải” - Tiến sĩ Dương Tuấn Nghĩa nhấn mạnh.

Tháng Ba - mùa hoa gạo đỏ in bóng dòng sông Hồng cũng là thời điểm diễn ra lễ hội đền Mẫu Trịnh Tường, huyện Bát Xát. Ngôi đền nằm ngay bên bờ sông Hồng và cách cột mốc biên giới số 94 khoảng 30m, án ngữ ở vị trí hết sức quan trọng về mặt tâm linh, điều này càng củng cố hơn về “cột mốc tâm linh” của cha ông ta dựng lên nơi vùng biên ải. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, Nhân dân các dân tộc nơi đây đã tổ chức bắn chìm nhiều tàu thủy của quân Pháp khi hành quân lên Trịnh Tường và từ đó, thác hùng vĩ trên sông mang tên gọi “Thác Tây”.

b3-3339.jpg
Lễ hội đền Mẫu Trịnh Tường được tổ chức vào tháng 3 hằng năm.

Ý kiến đánh giá của các bậc cao niên và các nhà nghiên cứu văn hóa đều cho rằng, trong tín ngưỡng thờ Mẫu, Mẫu Thượng Ngàn là hóa thân của Thánh Mẫu toàn năng, trông coi miền rừng núi - địa bàn sinh sống của nhiều dân tộc thiểu số. Đền Mẫu Trịnh Tường chính là nơi thờ Mẫu Thượng Ngàn. Mẫu với khuôn trăng đầy đặn, nét mặt hiền từ, mặc áo màu xanh, choàng khăn xanh. Trong đạo Tứ Phủ (người cai quản Nhạc Phủ), Mẫu Thượng Ngàn là người có công to lớn trong việc cung cấp nguồn của cải, trị vì thiên tai, giúp đỡ con người nơi núi rừng biên ải. Sự xuất hiện và tồn tại của đền Mẫu Trịnh Tường ở Bát Xát - Lào Cai nhằm ca ngợi và tôn vinh vai trò, vị thế của người phụ nữ trong xã hội. Với truyền thống “uống nước nhớ nguồn”, ngày nay, Đền Mẫu mở cửa đón khách thập phương về dâng hương cầu phúc, cầu tài, cầu lộc.

b4.jpg
Đền Mẫu Lào Cai thuộc phường Lào Cai (thành phố Lào Cai) thờ Thánh mẫu Liễu Hạnh (vị Thánh được Nhân dân tôn vinh là một trong bốn vị Thánh bất tử).

Đến với Đền Mẫu, mọi người như được trở về với quá khứ lịch sử, nhớ về cha ông suốt bốn ngàn năm dựng nước và giữ nước. Đó là ý niệm, là tâm linh, tư tưởng yêu nước, sự biết ơn những người có công với nước, với quê hương xuyên suốt lịch sử. Đồng thời, cũng là truyền thống đoàn kết xây dựng quê hương, xây dựng Tổ quốc ngày càng giàu đẹp, là cội nguồn của đời sống tinh thần làm nên sức mạnh của dân tộc trong mọi hoàn cảnh từ xưa cho tới hôm nay.

b5-3680.jpg
Nhân dân tổ chức Lễ hội đền Mẫu Lào Cai tri ân tiền nhân, giáo dục đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” cho thế hệ trẻ.

Từ Trịnh Tường, xuôi dòng sông Hồng hơn ba chục cây số là ngã ba sông (sông Nậm Thi hợp lưu với sông Hồng) in hình ngôi đền cổ với niên đại hơn 300 năm - Đền Mẫu (ở phường Lào Cai, thành phố Lào Cai). Ngôi đền nằm ở vị trí cửa ngõ biên giới, cạnh trục đường giao thương hai nước Việt - Trung. Trải qua nhiều đợt trùng tu, tôn tạo, không gian đền trở nên rộng mở, khoáng đạt, uy nghi. Mẫu Liễu Hạnh - một trong "Tứ bất tử", người mẹ linh kiệt trong tiềm thức dân gian của dân tộc Việt Nam ngự trong ngôi đền này. Quá trình hình thành ngôi đền gắn với hoạt động giao thương giữa hai nước Việt - Trung. Vùng Cửa khẩu Quốc tế Lào Cai (Việt Nam) - Hà Khẩu (Trung Quốc) ngay từ thời cổ đại đã là nơi tấp nập giao thương. Tương truyền rằng, vào thế kỉ XV, tại đây thường xuyên có thú dữ hoành hành, nạn giặc quấy nhiễu, Mẫu Liễu Hạnh đã hiển linh làm người bán hàng cơm, hàng nước cứu độ, làm phúc cho dân lành, giúp triều đình giữ gìn bờ cõi. Để tưởng nhớ công lao của Mẫu Liễu Hạnh, thế kỉ XVIII, Nhân dân trong vùng đã lập đền thờ nhỏ bên dòng Hồng Hà, Nậm Thi. Đền Mẫu ở Lào Cai đã được các triều đại nhà Nguyễn ban cho 3 đạo sắc phong: Tự Đức năm thứ 6 (ngày 24/9/1853), Tự Đức năm thứ 33 (ngày 24/11/1880) và Khải Định năm thứ 9 (ngày 25/7/1924). Hiện nay, các sắc phong này vẫn còn lưu giữ tại đền. Năm 2011, Đền Mẫu được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia, trở thành cột mốc văn hóa nơi cửa ngõ biên giới.

b6.gif
Đền Mẫu Đông Cuông nằm sát cạnh bờ sông Hồng thuộc xã Đông Cuông, huyện Văn Yên (tỉnh Yên Bái).

Rời Lào Cai, chúng tôi xuôi dòng sông Hồng hơn 100 km tới đền Đông Cuông tọa lạc tại thôn Bến Đền, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên (tỉnh Yên Bái). Đây là nơi thờ chính Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn trong tục thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt nên từ lâu, ngôi đền đã nổi danh là một trong những ngôi đền linh thiêng nằm dọc sông Hồng.

Ở đền Đông Cuông, hình tượng Mẫu Thượng Ngàn cai quản 81 cửa rừng có sự pha trộn, chồng lớp bởi rất nhiều truyền thuyết ở các thời đại khác nhau. Theo truyền tụng, đây vốn là một ngôi miếu nhỏ thờ thần núi, thần rừng. Ngôi miếu này trở thành đình vào thời Lê và đến triều Nguyễn thì đổi thành đền.

b7.gif
Phủ chính Phủ Dầy Nam Định - nơi thờ Mẫu Liễu Hạnh, người đứng đầu hệ thống Tam phủ, Tứ phủ trong tín ngưỡng thờ Mẫu và là một trong “Tứ bất tử” của Việt Nam.

Cũng trong tín ngưỡng thờ Mẫu, Phủ Dầy (tại huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định) thờ Mẫu Liễu Hạnh - người đứng đầu hệ thống Tam Phủ, Tứ Phủ trong tín ngưỡng thờ Mẫu và cũng chính là một trong “Tứ bất tử” của Việt Nam được nhiều người tôn thờ. Tính trên địa bàn cả nước và các tỉnh dọc sông Hồng, có rất nhiều nơi thờ cúng Thánh Mẫu nhưng nơi trang nghiêm và long trọng bậc nhất chính là Phủ Dầy (Nam Định), được xây dựng từ thế kỷ XVII. Nơi đây được xem là tâm điểm của hoạt động thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu. Năm 1975 được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã cấp bằng xếp hạng Di tích văn hóa lịch sử cấp quốc gia.

b8.gif
Lễ hội Phủ Dầy Nam Định được tổ chức thường niên thu hút Nhân dân và du khách thập phương đến tham quan, chiêm bái.

Mỗi năm, có hàng triệu lượt du khách từ khắp các tỉnh, thành trong nước hành hương tìm về vãn cảnh, dâng hương kính Mẫu, cầu nguyện cho quốc thái dân an, cầu lộc, cầu tài, cầu bình an trong cuộc sống.

b9.jpg
Nghệ nhân ưu tú Trần Thị Huệ, Thủ nhang phủ chính Phủ Dầy thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ.

Nghệ nhân ưu tú Trần Thị Huệ, Thủ nhang phủ chính Phủ Dầy tự hào chia sẻ: Từ khi thực hành tín ngưỡng thờ mẫu Tam Phủ của người Việt được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2017, Phủ Dầy ngày càng khẳng định được vị thế và trở thành điểm đến của du lịch tâm linh đối với du khách trong nước và quốc tế.

Tiến sĩ Trần Hữu Sơn, nguyên Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Lào Cai, nguyên Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam nhận định: Trong suốt chiều dài lịch sử của đất nước, tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ, Tứ Phủ đã hình thành và phát triển cùng với quá trình cư trú của người Việt dọc sông Hồng. Sự đa dạng của các loại hình di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh, đặc biệt là hệ thống các di tích liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu đã tạo nên đời sống văn hóa tinh thần độc đáo của các cộng đồng. Đây cũng là điều kiện thuận lợi cho các địa phương phát triển hiệu quả loại hình du lịch văn hóa tâm linh, là cơ hội "biến di sản thành tài sản", giúp các nghi lễ, nghi thức dân gian được bảo tồn và phát huy.

Bài 3: Lắng sâu giai điệu dân ca

Có thể bạn quan tâm

Tin cùng chuyên mục

Để di sản tỏa sáng trong đời sống đương đại

Để di sản tỏa sáng trong đời sống đương đại

Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) năm 2024 đã chính thức đi vào đời sống với nhiều điểm mới, thể hiện rõ tính ưu việt, mở ra những kỳ vọng đối với công tác bảo tồn và phát huy di sản văn hóa một cách hiệu quả trong kỷ nguyên mới.

Bản sắc và hội nhập

Bản sắc và hội nhập

Lào Cai và Yên Bái - hai vùng đất ở thượng nguồn sông Hồng, chung một mái nhà dưới dãy Hoàng Liên Sơn hùng vĩ, đã chính thức hợp nhất thành tỉnh Lào Cai mới theo Nghị quyết 202/2025/QH15 ngày 12/6/2025 của Quốc hội khóa XV. Tỉnh Lào Cai mới không chỉ mở rộng về không gian địa lý, tăng quy mô dân số mà còn là điểm hội tụ tinh hoa văn hóa của vùng Tây Bắc, mở ra nhiều cơ hội hội nhập và phát triển từ việc phát huy giá trị các di sản văn hóa, vững bước vào kỷ nguyên mới.

Viết giữa gian bếp nhỏ

Viết giữa gian bếp nhỏ

Góc làm việc của bà không phải phòng riêng, chỉ là chiếc bàn bên căn bếp nhỏ. Trên giá sách kế bên là những cuốn sách, tài liệu cũ quý giá, những thứ mà bà đã dành nhiều năm để sưu tầm, nghiên cứu. Đó là ấn tượng đầu tiên khi tôi có mặt tại nhà bà Trần Thị Minh, hội viên Hội Văn học - Nghệ thuật cũng là hội viên Hội Nhà báo tỉnh.

Rơm vàng kể chuyện tái sinh

Rơm vàng kể chuyện tái sinh

Ngày hè, nắng như rót mật xuống những thửa ruộng ở thung lũng Nghĩa Đô, cũng là lúc những sợi rơm vàng óng phơi mình trên bãi đất sau mùa gặt. Ở Nghĩa Đô, rơm không còn là phế phẩm nông nghiệp chỉ dùng để đun nấu hay lót chuồng trại chăn nuôi gia súc. Rơm đang “sống lại” trong những đôi tay tài hoa của phụ nữ bản người Tày, bản người Dao bên bếp lửa, dưới mái nhà sàn; hay góc sân nhỏ của những ngày nông nhàn sau mùa gặt, trong những câu chuyện đời thường đẹp như thơ…

Tìm ra 'Vua tiếng Việt' mới

Tìm ra 'Vua tiếng Việt' mới

Chương trình "Vua tiếng Việt" tìm ra chủ nhân mới nhất của ngai vàng và giải thưởng lớn nhất trị giá hơn 300 triệu đồng. Chủ nhân ngai vàng giành chiến thắng trong phần thi về chủ đề Xe.

Người Xá Phó giữ gìn bản sắc văn hóa

Người Xá Phó giữ gìn bản sắc văn hóa

Trong những ngày cuối tuần yên ả, Nhà văn hóa đa năng xã Sơn Thủy cũ (nay là xã Văn Bàn) rộn rã tiếng cười, lời ca, điệu múa. Ở đó, anh Lý Văn Tư cùng các thành viên Câu lạc bộ dân gian dân tộc Xá Phó say sưa tập luyện.

Hành trình rạng rỡ Hoa hậu Việt Nam 2024

Hành trình rạng rỡ Hoa hậu Việt Nam 2024

Từ sân khấu nổi lần đầu tiên trên sông Hương, chuỗi truyền hình thực tế đầu tiên, đến loạt danh hiệu đại sứ mới, Hoa hậu Việt Nam 2024 đã tạo nên một hành trình đậm tính thời đại. Bên cạnh mục tiêu tôn vinh nhan sắc, cuộc thi còn góp phần định nghĩa lại vai trò của hoa hậu trong xã hội hôm nay.

Lễ Tủ Cải của người Dao đầu bằng ở Tam Đường: Dấu mốc trưởng thành và bản sắc văn hóa

Lễ Tủ Cải của người Dao đầu bằng ở Tam Đường: Dấu mốc trưởng thành và bản sắc văn hóa

Trong đời sống cộng đồng người Dao đầu bằng tại Tam Đường, tỉnh Lai Châu, lễ Tủ Cải là nghi lễ đánh dấu bước trưởng thành của người con trai. Người Dao nơi đây quan niệm rằng, để được cộng đồng công nhận và sau này khi mất đi có thể trở về với tổ tiên, mỗi người con trai nhất định phải trải qua nghi lễ này.

fb yt zl tw