Quay về E-magazine Theo dõi Báo Lào Cai trên Google News
Bài 2: Linh thiêng tín ngưỡng thờ Mẫu

Bài 2: Linh thiêng tín ngưỡng thờ Mẫu

Trong hành trình khám phá di sản văn hóa phi vật thể dọc sông Hồng, chúng tôi có dịp đến thăm nhiều di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia tại các tỉnh và tìm hiểu nhiều nét văn hóa đẹp của các địa phương, các dân tộc. Dọc dài đôi bờ dòng sông, tín ngưỡng thờ Mẫu sâu đậm trong đời sống văn hóa tâm linh của các cộng đồng.

Mẫu vừa hiện hữu trong cuộc sống hiện tại, vừa lắng sâu trong tâm khảm mỗi con người khi nhớ về tổ tiên bao đời. Bởi vậy, trên đất nước ta nói chung, cư dân đôi bờ sông Hồng nói riêng từ lâu đã hình thành tín ngưỡng thờ Mẫu, hiển hiện không chỉ ở những ngôi đền với hình hài rõ nét, mà còn ở trong tâm thức, trí tưởng tượng của mỗi con người. Tín ngưỡng này hình thành từ lòng tôn kính, ý thức tưởng nhớ tổ tiên. Bởi Mẫu dạy con người sống hướng thiện, có tâm trong sáng, biết đối nhân xử thế, thờ phụng ông bà, tổ tiên và biết ơn những người có công với dân, với nước.

Nhiều năm nghiên cứu về tín ngưỡng thờ Mẫu, Tiến sĩ Dương Tuấn Nghĩa, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai cho biết: Dọc sông Hồng từ Lào Cai tới Thái Bình có rất nhiều ngôi đền nổi tiếng được nhiều người tìm tới tham quan, bái vọng. Chẳng hạn, bắt đầu từ Lào Cai có đền Mẫu Trịnh Tường (xã Trịnh Tường, huyện Bát Xát), Đền Mẫu, Đền Thượng, Đền Cấm, đền Đôi Cô (thành phố Lào Cai); tại Yên Bái có đền Đông Cuông (xã Đông Cuông, huyện Văn Yên), đền Tuần Quán (thành phố Yên Bái); tại Phú Thọ, cách xa quần thể Đền Hùng (tại thành phố Việt Trì) là đền Mẫu Âu Cơ (xã Hiền Lương, huyện Hạ Hòa); tại Nam Định là Phủ Dầy (xã Kim Thái, huyện Vụ Bản); tại Thái Bình là Đền Trần, đền Mẫu Tiên La, đền Thánh Mẫu…

b2-5990.jpg
Đền Mẫu Trịnh Tường (huyện Bát Xát) nằm bên bờ sông Hồng, bên kia sông là nước bạn Trung Quốc.

“Các ngôi đền không chỉ là nơi thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu, thờ thánh, thần của Nhân dân, mà còn là “cột mốc văn hóa tâm linh”. Đặc biệt, tại Lào Cai, những đền thờ Mẫu còn góp phần đánh dấu chủ quyền quốc gia nơi biên ải” - Tiến sĩ Dương Tuấn Nghĩa nhấn mạnh.

Tháng Ba - mùa hoa gạo đỏ in bóng dòng sông Hồng cũng là thời điểm diễn ra lễ hội đền Mẫu Trịnh Tường, huyện Bát Xát. Ngôi đền nằm ngay bên bờ sông Hồng và cách cột mốc biên giới số 94 khoảng 30m, án ngữ ở vị trí hết sức quan trọng về mặt tâm linh, điều này càng củng cố hơn về “cột mốc tâm linh” của cha ông ta dựng lên nơi vùng biên ải. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, Nhân dân các dân tộc nơi đây đã tổ chức bắn chìm nhiều tàu thủy của quân Pháp khi hành quân lên Trịnh Tường và từ đó, thác hùng vĩ trên sông mang tên gọi “Thác Tây”.

b3-3339.jpg
Lễ hội đền Mẫu Trịnh Tường được tổ chức vào tháng 3 hằng năm.

Ý kiến đánh giá của các bậc cao niên và các nhà nghiên cứu văn hóa đều cho rằng, trong tín ngưỡng thờ Mẫu, Mẫu Thượng Ngàn là hóa thân của Thánh Mẫu toàn năng, trông coi miền rừng núi - địa bàn sinh sống của nhiều dân tộc thiểu số. Đền Mẫu Trịnh Tường chính là nơi thờ Mẫu Thượng Ngàn. Mẫu với khuôn trăng đầy đặn, nét mặt hiền từ, mặc áo màu xanh, choàng khăn xanh. Trong đạo Tứ Phủ (người cai quản Nhạc Phủ), Mẫu Thượng Ngàn là người có công to lớn trong việc cung cấp nguồn của cải, trị vì thiên tai, giúp đỡ con người nơi núi rừng biên ải. Sự xuất hiện và tồn tại của đền Mẫu Trịnh Tường ở Bát Xát - Lào Cai nhằm ca ngợi và tôn vinh vai trò, vị thế của người phụ nữ trong xã hội. Với truyền thống “uống nước nhớ nguồn”, ngày nay, Đền Mẫu mở cửa đón khách thập phương về dâng hương cầu phúc, cầu tài, cầu lộc.

b4.jpg
Đền Mẫu Lào Cai thuộc phường Lào Cai (thành phố Lào Cai) thờ Thánh mẫu Liễu Hạnh (vị Thánh được Nhân dân tôn vinh là một trong bốn vị Thánh bất tử).

Đến với Đền Mẫu, mọi người như được trở về với quá khứ lịch sử, nhớ về cha ông suốt bốn ngàn năm dựng nước và giữ nước. Đó là ý niệm, là tâm linh, tư tưởng yêu nước, sự biết ơn những người có công với nước, với quê hương xuyên suốt lịch sử. Đồng thời, cũng là truyền thống đoàn kết xây dựng quê hương, xây dựng Tổ quốc ngày càng giàu đẹp, là cội nguồn của đời sống tinh thần làm nên sức mạnh của dân tộc trong mọi hoàn cảnh từ xưa cho tới hôm nay.

b5-3680.jpg
Nhân dân tổ chức Lễ hội đền Mẫu Lào Cai tri ân tiền nhân, giáo dục đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” cho thế hệ trẻ.

Từ Trịnh Tường, xuôi dòng sông Hồng hơn ba chục cây số là ngã ba sông (sông Nậm Thi hợp lưu với sông Hồng) in hình ngôi đền cổ với niên đại hơn 300 năm - Đền Mẫu (ở phường Lào Cai, thành phố Lào Cai). Ngôi đền nằm ở vị trí cửa ngõ biên giới, cạnh trục đường giao thương hai nước Việt - Trung. Trải qua nhiều đợt trùng tu, tôn tạo, không gian đền trở nên rộng mở, khoáng đạt, uy nghi. Mẫu Liễu Hạnh - một trong "Tứ bất tử", người mẹ linh kiệt trong tiềm thức dân gian của dân tộc Việt Nam ngự trong ngôi đền này. Quá trình hình thành ngôi đền gắn với hoạt động giao thương giữa hai nước Việt - Trung. Vùng Cửa khẩu Quốc tế Lào Cai (Việt Nam) - Hà Khẩu (Trung Quốc) ngay từ thời cổ đại đã là nơi tấp nập giao thương. Tương truyền rằng, vào thế kỉ XV, tại đây thường xuyên có thú dữ hoành hành, nạn giặc quấy nhiễu, Mẫu Liễu Hạnh đã hiển linh làm người bán hàng cơm, hàng nước cứu độ, làm phúc cho dân lành, giúp triều đình giữ gìn bờ cõi. Để tưởng nhớ công lao của Mẫu Liễu Hạnh, thế kỉ XVIII, Nhân dân trong vùng đã lập đền thờ nhỏ bên dòng Hồng Hà, Nậm Thi. Đền Mẫu ở Lào Cai đã được các triều đại nhà Nguyễn ban cho 3 đạo sắc phong: Tự Đức năm thứ 6 (ngày 24/9/1853), Tự Đức năm thứ 33 (ngày 24/11/1880) và Khải Định năm thứ 9 (ngày 25/7/1924). Hiện nay, các sắc phong này vẫn còn lưu giữ tại đền. Năm 2011, Đền Mẫu được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia, trở thành cột mốc văn hóa nơi cửa ngõ biên giới.

b6.gif
Đền Mẫu Đông Cuông nằm sát cạnh bờ sông Hồng thuộc xã Đông Cuông, huyện Văn Yên (tỉnh Yên Bái).

Rời Lào Cai, chúng tôi xuôi dòng sông Hồng hơn 100 km tới đền Đông Cuông tọa lạc tại thôn Bến Đền, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên (tỉnh Yên Bái). Đây là nơi thờ chính Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn trong tục thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt nên từ lâu, ngôi đền đã nổi danh là một trong những ngôi đền linh thiêng nằm dọc sông Hồng.

Ở đền Đông Cuông, hình tượng Mẫu Thượng Ngàn cai quản 81 cửa rừng có sự pha trộn, chồng lớp bởi rất nhiều truyền thuyết ở các thời đại khác nhau. Theo truyền tụng, đây vốn là một ngôi miếu nhỏ thờ thần núi, thần rừng. Ngôi miếu này trở thành đình vào thời Lê và đến triều Nguyễn thì đổi thành đền.

b7.gif
Phủ chính Phủ Dầy Nam Định - nơi thờ Mẫu Liễu Hạnh, người đứng đầu hệ thống Tam phủ, Tứ phủ trong tín ngưỡng thờ Mẫu và là một trong “Tứ bất tử” của Việt Nam.

Cũng trong tín ngưỡng thờ Mẫu, Phủ Dầy (tại huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định) thờ Mẫu Liễu Hạnh - người đứng đầu hệ thống Tam Phủ, Tứ Phủ trong tín ngưỡng thờ Mẫu và cũng chính là một trong “Tứ bất tử” của Việt Nam được nhiều người tôn thờ. Tính trên địa bàn cả nước và các tỉnh dọc sông Hồng, có rất nhiều nơi thờ cúng Thánh Mẫu nhưng nơi trang nghiêm và long trọng bậc nhất chính là Phủ Dầy (Nam Định), được xây dựng từ thế kỷ XVII. Nơi đây được xem là tâm điểm của hoạt động thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu. Năm 1975 được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã cấp bằng xếp hạng Di tích văn hóa lịch sử cấp quốc gia.

b8.gif
Lễ hội Phủ Dầy Nam Định được tổ chức thường niên thu hút Nhân dân và du khách thập phương đến tham quan, chiêm bái.

Mỗi năm, có hàng triệu lượt du khách từ khắp các tỉnh, thành trong nước hành hương tìm về vãn cảnh, dâng hương kính Mẫu, cầu nguyện cho quốc thái dân an, cầu lộc, cầu tài, cầu bình an trong cuộc sống.

b9.jpg
Nghệ nhân ưu tú Trần Thị Huệ, Thủ nhang phủ chính Phủ Dầy thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ.

Nghệ nhân ưu tú Trần Thị Huệ, Thủ nhang phủ chính Phủ Dầy tự hào chia sẻ: Từ khi thực hành tín ngưỡng thờ mẫu Tam Phủ của người Việt được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2017, Phủ Dầy ngày càng khẳng định được vị thế và trở thành điểm đến của du lịch tâm linh đối với du khách trong nước và quốc tế.

Tiến sĩ Trần Hữu Sơn, nguyên Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Lào Cai, nguyên Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam nhận định: Trong suốt chiều dài lịch sử của đất nước, tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ, Tứ Phủ đã hình thành và phát triển cùng với quá trình cư trú của người Việt dọc sông Hồng. Sự đa dạng của các loại hình di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh, đặc biệt là hệ thống các di tích liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu đã tạo nên đời sống văn hóa tinh thần độc đáo của các cộng đồng. Đây cũng là điều kiện thuận lợi cho các địa phương phát triển hiệu quả loại hình du lịch văn hóa tâm linh, là cơ hội "biến di sản thành tài sản", giúp các nghi lễ, nghi thức dân gian được bảo tồn và phát huy.

Bài 3: Lắng sâu giai điệu dân ca

Có thể bạn quan tâm

Tin cùng chuyên mục

Dạ hội "Thanh niên Vùng 4 Hải quân, tự hào vững bước dưới cờ Đảng"

Dạ hội "Thanh niên Vùng 4 Hải quân, tự hào vững bước dưới cờ Đảng"

Tối 19/5, tại thành phố Cam Ranh, tỉnh Khánh Hòa, Bộ Tư lệnh Vùng 4 Hải quân chủ trì, phối hợp với các cơ quan, đơn vị đóng quân trong Căn cứ Cam Ranh và các nhà trường, đơn vị kết nghĩa tổ chức chương trình Dạ hội thanh niên với chủ đề: “Thanh niên Vùng 4 Hải quân, tự hào vững bước dưới cờ Đảng”.

Lan tỏa giá trị văn hóa Việt trên nền tảng số

Lan tỏa giá trị văn hóa Việt trên nền tảng số

Sáng 19/5, tại Hà Nội, Cục Hợp tác quốc tế (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) và TikTok Việt Nam đã ký biên bản ghi nhớ hợp tác nhằm thúc đẩy quảng bá văn hóa, thể thao và du lịch của Việt Nam trên môi trường số. Điểm nhấn của bản ghi nhớ là việc phối hợp quảng bá hoạt động của Nhà Triển lãm Việt Nam tại EXPO 2025 Osaka, Kansai, Nhật Bản - một trong những sự kiện toàn cầu lớn nhất trong năm 2025.

Lan tỏa di sản Hồ Chí Minh

Lan tỏa di sản Hồ Chí Minh

Nhân kỷ niệm 135 năm Ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025), Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch tổ chức chuỗi hoạt động ý nghĩa, nhằm tri ân, tưởng nhớ và lan tỏa sâu sắc hơn nữa những giá trị vĩ đại mà Người để lại tới toàn thể nhân dân trong nước và bạn bè quốc tế.

Xúc động chương trình nghệ thuật đặc biệt "Người là Hồ Chí Minh"

Xúc động chương trình nghệ thuật đặc biệt "Người là Hồ Chí Minh"

Tối 18/5, tại quảng trường Ba Đình, Hà Nội đã diễn ra chương trình nghệ thuật đặc biệt mang tên “Người là Hồ Chí Minh”, do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương chỉ đạo, Đài Truyền hình Việt Nam, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội, Bộ Tư lệnh Bảo vệ Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh phối hợp thực hiện nhân dịp kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh. 

Ra mắt trọn bộ tiểu thuyết sử thi 'Nước non vạn dặm' về Chủ tịch Hồ Chí Minh

Ra mắt trọn bộ tiểu thuyết sử thi 'Nước non vạn dặm' về Chủ tịch Hồ Chí Minh

Ngày 17/5, Hội đồng Lý luận Trung ương, Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch, Nhà xuất bản Văn học, Công ty cổ phần truyền thông và văn hóa Liên Việt đã phối hợp tổ chức lễ ra mắt bộ tiểu thuyết sử thi “Nước non vạn dặm”, gồm 5 tập của PGS.TS, nhà báo, nhà văn Nguyễn Thế Kỷ. Tổng Bí thư Tô Lâm, Chủ tịch nước Lương Cường gửi lẵng hoa chúc mừng.

Đền thờ Bác Hồ: Biểu tượng của niềm tin

Đền thờ Bác Hồ: Biểu tượng của niềm tin

Ở vùng đất cực nam của Tổ quốc với những cánh rừng ngập mặn và sóng nước mênh mông, có những công trình linh thiêng đi cùng lịch sử đấu tranh cách mạng và phát triển của dân tộc. Đó là các đền thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh, nơi quy tụ tình cảm, lòng trung kiên của cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân tỉnh Cà Mau đối với vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc.

Ẩm thực Việt Nam, níu chân du khách trở lại

Ẩm thực Việt Nam, níu chân du khách trở lại

Ẩm thực Việt Nam từ lâu đã gắn liền với hình ảnh những gánh hàng rong trên hè phố, những quán nhỏ bên lề đường. Từ món bún chả thơm lừng ở Hà Nội, ổ bánh mì giòn rụm ở Sài Gòn, cho đến tô phở nóng hổi buổi sáng, những món ăn này đã dần vượt qua biên giới, chinh phục thực khách quốc tế.

Khai mạc Triển lãm quốc gia 'Chủ tịch Hồ Chí Minh - Tinh hoa dân tộc, tầm vóc thời đại'

Khai mạc Triển lãm quốc gia 'Chủ tịch Hồ Chí Minh - Tinh hoa dân tộc, tầm vóc thời đại'

Ngày 16/5, tại Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch diễn ra khai mạc Triển lãm quốc gia “Chủ tịch Hồ Chí Minh - Tinh hoa dân tộc, tầm vóc thời đại”. Đây là hoạt động trong chuỗi sự kiện kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025) do Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch tổ chức.

Công bố top 10 chung khảo Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn lần 6 - 2025

Công bố top 10 chung khảo Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn lần 6 - 2025

Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn lần 6 - 2025 của báo Thể thao và Văn hóa (Thông tấn xã Việt Nam) chính thức công bố Top 10 chung khảo của mùa giải năm nay với 1 tập truyện tranh, 1 tuyển tập nhạc, 1 bộ tranh, 2 tập thơ cùng 6 tác phẩm văn xuôi. Trong top 10, có 1 tác giả là thiếu nhi và 1 tác giả có 2 tác phẩm vào vòng chung khảo.

Xúc động chương trình nghệ thuật đặc biệt "Quà tháng 5 dâng Người"

Xúc động chương trình nghệ thuật đặc biệt "Quà tháng 5 dâng Người"

Tối 14/5, chương trình nghệ thuật đặc biệt “Quà tháng 5 dâng Người” đã diễn ra tại Nhà hát Lớn Hà Nội. Chương trình do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chỉ đạo Báo Văn hóa phối hợp với Nhà hát Ca, Múa, Nhạc Việt Nam tổ chức, nhân kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025).

2 di sản văn hóa đặc sắc của Lào Cai được ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

2 di sản văn hóa đặc sắc của Lào Cai được ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Ngày 14/5/2025, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ký ban hành 2 quyết định: Quyết định số 1352/QĐ-BVHTTDL và 1353/QĐ-BVHTTDL công bố việc đưa Nghi lễ cúng rừng của người Pa Dí (huyện Mường Khương) và nghề đan lát của người Tày (xã Nghĩa Đô, huyện Bảo Yên) vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Đưa văn học Việt Nam ra thế giới: Cần chiến lược bài bản và dài hơi

Đưa văn học Việt Nam ra thế giới: Cần chiến lược bài bản và dài hơi

Thời gian qua, Hội Nhà văn Việt Nam đã đẩy mạnh các hoạt động ký kết hợp tác quốc tế, tạo ra nhiều cơ hội trong lĩnh vực dịch thuật và quảng bá văn học Việt Nam ra thế giới. Dù cánh cửa hợp tác đã rộng mở, nhưng dường như văn học nước nhà vẫn đang loay hoay tìm hướng tiếp cận hiệu quả với độc giả toàn cầu...

fb yt zl tw