Quay về E-magazine Theo dõi Báo Lào Cai trên Google News
Bài 1: Bản Pa Dí có “cây hai ngàn lá”

Bài 1: Bản Pa Dí có “cây hai ngàn lá”

Chúng tôi gọi họ là những đốm lửa, mỗi dân tộc tự nhen lên và ở nơi miền cao nguyên hoặc biên viễn thì những đốm lửa ấy luôn rực sáng, bởi thứ ánh sắc mê hoặc đầy huyền bí của sắc màu thổ cẩm, của phong tục, bởi một thứ ánh sáng làm đốm lửa ấy sáng mãi là tinh thần đoàn kết dân tộc xây dựng bản làng giàu đẹp, văn minh. Chúng tôi muốn cho mọi người cùng thấy được những đốm lửa ấy đã tự nhen mình và tỏa sáng thế nào…

Men theo những vần thơ dung dị, chất thơ đầy hào sảng, về một mạch nguồn dân ca Pa Dí, xoải dọc đường thu Tây Bắc, ngược miền sương núi nhọn, chúng tôi đến quê hương “cây hai ngàn lá” khi cúc quỳ dọc ven đường lên Mường Khương chớm nở hoa vàng.

4.jpg

Mỗi khi nhắc đến tộc người Pa Dí, trong trí nhớ của tôi mường tượng ngay ra chiếc mũ hình mái nhà đội trên đầu của người phụ nữ. Hình ảnh ấy rất dễ gặp trong những chuyến vào bản làng của người Pa Dí, hoặc bất chợt gặp ở chợ phiên Mường Khương. Nếu như ở các cô gái Hà Nhì là những búi tóc giả tết rất to trên đầu, phụ nữ Dao đỏ là chiếc mũ rực rỡ với những tua rua đủ màu sắc… thì với phụ nữ dân tộc Pa Dí “lênh khênh” trên đầu là chiếc mũ dài cao và nhọn, mô phỏng hình mái nhà.

5.jpg

Đi tìm câu trả lời cho vẻ độc đáo của những “mái nhà” trên đầu của phụ nữ Pa Dí chúng tôi tìm đến nhà bà Pờ Chin Dín, ở Chúng Chải B, thị trấn Mường Khương thì được lý giải rằng, người Pa Dí quan niệm “đàn bà xây tổ ấm” nên chiếc mũ đội đầu truyền thống mô phỏng mái nhà - nơi mà người phụ nữ trong gia đình có thiên chức “giữ lửa”…

Theo phong tục truyền thống của người Pa Dí, khi đón con dâu về nhà chồng, mẹ chồng thường may tặng con dâu một chiếc mũ truyền thống của dân tộc mình là mũ hình mái nhà với mong muốn người con dâu sẽ đem lại phúc lộc cho gia đình nhà chồng.

ảnh thay.jpg

Tôi còn nhớ, dạo trước, có lần tôi được bà Pờ Chản Lền, người chuyên làm trang phục áo mũ dân tộc Pa Dí ở thôn Cốc Ngù, xã Nậm Chảy cắt nghĩa về chiếc “mái nhà” đặc biệt này rằng: Người Pa Dí thường dựa vào màu sắc trang phục và kiểu đội mũ mái nhà để phân biệt được giữa người trẻ và người già, người chưa có chồng và người đã có chồng. Nếu là may trang phục cho các cô gái thì người mẹ vẫn sử dụng vải chàm đen làm chất liệu chính để cắt may áo, váy và các phụ kiện đi kèm khác như khăn buộc tóc, mũ mái nhà. Chỉ thêu sử dụng màu sắc tươi sáng hơn chủ yếu dùng màu chỉ, xanh, đỏ, trắng, vàng...

6.jpg

Trở lại câu chuyện với bà Pờ Chin Dín, chúng tôi nghe bà kể hồi còn bé, bà đã yêu thích may vá, thêu thùa, nên khi mới 13 - 14 tuổi bà đã tự học may. Chính từ niềm yêu thích và đam mê, bà Dín mày mò rồi tự tập cắt vải, tự nhìn vào váy áo mẫu và thêu. Chỗ nào chưa biết, bà hỏi mẹ và chị gái. Cứ thế, tay nghề may vá của bà thành thạo theo năm tháng, lớn lên cùng bà… Ban đầu, bà tự may thêu quần áo cho chính mình, khi lập gia đình, bà lại may quần áo cho chồng, cho các con… Hễ rảnh rỗi bà lại lạch cạch bên chiếc máy khâu, miệt mài với cây kim, sợi chỉ.

9.jpg

Bà Dín còn tận tình hướng dẫn bà con Pa Dí may thêu. Ở Chúng Chải B, những ai yêu thích thêu, may bà đều nhiệt tình hướng dẫn, bởi bà trăn trở, mong muốn thế hệ sau không làm mai một truyền thống dân tộc.

10.jpg

Bộ trang phục dân tộc Pa Dí hoàn chỉnh gồm váy, áo, mũ có giá gần chục triệu đồng. Bà phải làm mất nhiều tháng, trong đó chiếc mũ hình mái nhà cần sự tỉ mỉ và ngốn thời gian nhất, bởi vì để có được một chiếc mũ đội đầu hình mái nhà đúng kiểu truyền thống, người Pa Dí dùng khăn quấn đầu, dây cuốn tóc, khăn che trán và khăn che gáy. Ở đầu khăn che gáy, trang trí các tua tròn làm từ sợi bông hoặc len nhiều màu.

Chiếc mũ có hình mái nhà được làm từ vải bông dệt thủ công đã nhuộm chàm. Phụ nữ Pa Dí rất khéo léo ghép và phết hồ sáp ong nhiều lượt để cứng mũ, khi trời mưa, đội mũ không thấm nước. Phần trước trán được trang trí công phu bằng bạc trắng theo hình sin, tượng trưng cho những hạt ngô, hạt gạo. Phần trên được làm bằng vải lanh hoặc bông có cuốn sợi dây bạc lấp lánh. Mặt sau có khuôn bạc hình chữ nhật được thêu hình chim muông, cây cối thể hiện cuộc sống gần gũi với thiên nhiên. Khi đội mũ, phụ nữ Pa Dí búi cao tóc trên đỉnh đầu, úp phần trên của mũ lên. Phần dưới cuộn tròn giữ tóc và mũ, giúp các cô gái Pa Dí khi đi hội hoặc đi làm vẫn cử động thoải mái mà không bị xô lệch.

8.jpg

Ngoài thêu, may trang phục truyền thống, bà Pờ Chin Dín còn biết hát dân ca. Bà Dín vừa nói chuyện với chúng tôi, vừa lấy chiếc đàn tròn trong chiếc tủ gỗ của gia đình và đưa cho chúng tôi xem. Đàn tròn là nhạc cụ để biểu diễn dân ca Pa Dí, làm bằng gỗ, có 4 dây, phần đầu mang hình đầu rồng, tượng trưng cho sức mạnh của sự sống, sự tốt đẹp, may mắn và thịnh vượng.

Mê nhạc cụ dân tộc, yêu văn hóa truyền thống từ thời niên thiếu, bà Dín đã gắn bó cuộc đời mình với chiếc đàn tròn từ khi 15 tuổi cho đến tận bây giờ. Bà Dín kể: Hồi bé, tôi thường theo anh chị đi xem biểu diễn dân ca và lén tập đàn những lúc anh chị giải lao, nên tôi biết chơi đàn và đam mê chơi đàn ngấm vào người lúc nào không hay.

11.jpg

Đến giờ, bà Dín đã chơi thành thạo đàn tròn, thuộc nhiều bài dân ca Pa Dí, trong đó bà thuộc lời khoảng 10 bài dân ca cổ, đó là các bài hát về 12 tháng và các mùa trong năm, 12 con giáp, các bài ca về đời sống của người Pa Dí. Người Pa Dí không có chữ viết riêng nên lời ca, tiếng hát đều được truyền miệng, qua nhiều thế hệ. Vì biết nhiều bài hát cổ nên các hoạt động văn hóa, văn nghệ tại địa phương, bà đều được mời tham gia.

Lời cổ bài hát dân ca Pa Dí khó học và khó dịch nghĩa. Nếu là người không biết hát dân ca sẽ không thể dịch được nghĩa của lời bài hát...

Bà Pờ Chin Dín cho biết

12.jpg

Là người con của bản Pa Dí, ông Pờ Vần Nam, năm nay sắp bước vào cái tuổi “tri thiên mệnh”. Mang gen nghệ thuật từ bố của mình - nhà thơ Pờ Sảo Mìn, quá trình học Trung cấp Văn hóa nghệ thuật Hoàng Liên Sơn, rồi học lên Đại học Văn hóa Hà Nội, sau khi tốt nghiệp, ông Pờ Vần Nam về “đầu quân” cho ngành văn hóa huyện Mường Khương. Góp sức bảo tồn văn hóa các dân tộc tại địa phương, trong đó có dân tộc Pa Dí, trải qua những nấc thang của cuộc sống, ông Pờ Vần Nam hiện là cán bộ Trung tâm Văn hóa, Thể thao - Truyền thông huyện Mường Khương.

Cách đây tròn 30 năm, ông Pờ Vần Nam đã rong ruổi các bản làng tìm hiểu, sưu tầm và ghi chép lại vốn văn hóa bản địa của đồng bào các dân tộc tại Mường Khương. Thế nhưng, lúc bấy giờ, máy tính chưa phổ biến, lại ghi chép bằng tay nên có nhiều tài liệu đã thất lạc, không tìm thấy lại được nữa.

13.jpg

Qua quá trình tìm hiểu, ông Nam nhận thấy, nét độc đáo nhất trong văn hóa của người Pa Dí là trang phục, dân ca, dân vũ. Bởi vậy, nhiều chất liệu văn hóa truyền thống của người Pa Dí đã được tái hiện, xây dựng thành tác phẩm nghệ thuật kết hợp giữa truyền thống và đương đại, được biểu diễn nhiều nơi như tác phẩm của nghệ sỹ múa Trương Đức Cường.

Người Pa Dí gìn giữ văn hóa dân tộc tương đối tốt, chịu khó, chăm chỉ nên đời sống kinh tế khá. Trước đây, tôi nói tiếng Nùng theo ngôn ngữ của mẹ, sau khi đi làm mới lên bản để học tiếng Pa Dí theo dân tộc của bố.

Ông Pờ Vần Nam chia sẻ.

Trăn trở câu chuyện bảo tồn văn hóa, ông Pờ Vần Nam chia sẻ: Tôi cũng từng nhiều lần tham gia các lớp tập huấn nghiên cứu văn hóa dân gian, nghiên cứu văn hóa dân tộc Pa Dí. Tuy nhiên, trước thăng trầm của thời gian, tôi vẫn luôn đau đáu mong sao văn hóa truyền thống của dân tộc mình được bảo tồn và gìn giữ một cách hiệu quả nhất, từ đó lan tỏa và phát huy trong đời sống của cộng đồng người Pa Dí.

Người Pa Dí sinh sống tập trung chủ yếu ở xã Tung Chung Phố và thị trấn Mường Khương. Người Pa Dí có phong tục ăn tết (kin cheng) vào 23/6 âm lịch, tổ chức đu quay, đàn, hát dân ca… Người Pa Dí cũng có một số nghề thủ công truyền thống như chạm khắc bạc, làm hương, nấu rượu, làm điếu cày.

Có thể bạn quan tâm

Tin cùng chuyên mục

Điệu múa Then trong trái tim người Tày

Điệu múa Then trong trái tim người Tày

Bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống là cách để nhiều cộng đồng dân tộc gìn giữ cội nguồn, nuôi dưỡng bản sắc trong đời sống hiện đại. Với đồng bào Tày ở xã Văn Chấn, điệu múa Then, tiếng đàn tính, nét đặc sắc văn hóa truyền thống vốn gắn bó với ký ức của cha ông được hồi sinh, gìn giữ trong sinh hoạt của Câu lạc bộ múa Then Tày thôn Thác Vác. Từ những điệu múa ấy, tình yêu văn hóa Tày ngày càng được lan tỏa, hun đúc niềm tự hào, gắn kết cộng đồng.

Khi điện ảnh trở thành bài học lịch sử sống động cho thế hệ trẻ

Khi điện ảnh trở thành bài học lịch sử sống động cho thế hệ trẻ

Trong nỗ lực đổi mới phương pháp giáo dục, nhiều trường học đã tìm đến điện ảnh như một kênh trực quan giúp học sinh tiếp cận lịch sử. Qua hình ảnh, âm thanh và câu chuyện từ quá khứ, các em không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn nuôi dưỡng tình yêu quê hương, ý thức trách nhiệm với Tổ quốc.

Gia đình Haha - Vì một Việt Nam hạnh phúc

Gia đình Haha - Vì một Việt Nam hạnh phúc

Sáng 13/9, UBND xã Bản Liền phối hợp với Trung tâm Truyền thông Tài nguyên và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) tổ chức chương trình “Du lịch trải nghiệm và hoạt động thiện nguyện trồng tre Lục Trúc, dẻ Trùng Khánh” trong khuôn khổ chương trình thiện nguyện xã hội “Gia đình Haha – Vì một Việt Nam hạnh phúc”.

Luồng sinh khí mới của phim chiến tranh cách mạng

Luồng sinh khí mới của phim chiến tranh cách mạng

Phim đề tài chiến tranh là một phần đặc biệt quan trọng trong di sản điện ảnh cách mạng Việt Nam, đã chứng minh được giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật với thời gian, cũng như những đóng góp tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau giữa hai bên chiến tuyến, từ đó hàn gắn vết thương chiến tranh, tăng cường hợp tác hữu nghị.

Tìm lại ký ức xưa qua đồ chơi truyền thống

Tìm lại ký ức xưa qua đồ chơi truyền thống

Giá trị truyền thống trong những món đồ chơi Trung thu cổ truyền tưởng chừng bị lãng quên trong thời gian dài, nay bỗng trở lại và được nhiều người đón nhận. Những ngày gần tới Rằm Trung thu, trên khắp phố phường Hà Nội, đặc biệt là tại khu phố cổ, nhiều cửa hàng bắt đầu trưng bày đồ chơi trung thu với sắc màu rực rỡ, đủ loại đồ chơi truyền thống, dệt nên mùa trăng rằm vừa hoài niệm, vừa tươi mới.

Trend book club lan tỏa trong giới trẻ

Trend book club lan tỏa trong giới trẻ

Không chỉ dừng lại ở thói quen đọc sách cá nhân, ngày nay nhiều bạn trẻ tìm đến các book club (câu lạc bộ sách) như một không gian gặp gỡ, chia sẻ và nuôi dưỡng đam mê tri thức. Từ những quán cà phê nhỏ, thư viện cộng đồng đến các nhóm trực tuyến, phong trào sinh hoạt câu lạc bộ sách đang trở thành một xu hướng văn hoá mới, góp phần khơi dậy tinh thần đọc và hình thành cộng đồng gắn kết bằng tri thức.

Xếp hạng 4 di tích quốc gia đặc biệt

Xếp hạng 4 di tích quốc gia đặc biệt

Theo thông tin từ Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Phó Thủ tướng Chính phủ Mai Văn Chính vừa ký Quyết định số 1959/QĐ-TTg ngày 11/9/2025 về việc xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt (đợt 18, năm 2025) đối với 4 di tích.

Khai mạc Trại sáng tác Văn học - Nghệ thuật tại xã Võ Lao

Khai mạc Trại sáng tác Văn học - Nghệ thuật tại xã Võ Lao

Chiều 11/9, tại xã Võ Lao, Hội Liên hiệp Văn học - Nghệ thuật tỉnh phối hợp với chính quyền địa phương tổ chức khai mạc Trại sáng tác văn học - nghệ thuật. Đây là trại sáng tác cấp xã đầu tiên được triển khai theo hình thức phối hợp giữa Hội với cơ sở, sau khi hệ thống tổ chức bộ máy được sắp xếp theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Người “giữ lửa” văn hóa Cao Lan

Người “giữ lửa” văn hóa Cao Lan

Ở tuổi 76, nghệ nhân ưu tú Lạc Tiên Sinh vẫn say mê công việc bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Cao Lan. Ông được ví như người "giữ lửa" cho làn điệu Sình ca, một loại hình dân ca độc đáo của dân tộc Cao Lan đang có nguy cơ mai một.

fb yt zl tw