Từ thành phố Lào Cai, dù đi theo đường từ Trịnh Tường lên Y Tý hay theo đường Mường Hum lên Y Tý, lần nào đến đỉnh dốc thôn Mò Phú Chải, nhiều đoàn khách đều dừng lại chụp ảnh, ngắm cảnh bởi vẻ đẹp của làng nhỏ phía xa xa ẩn mình trong sương mây huyền ảo. Đứng từ nơi đây có thể ngắm trọn thôn Tả Gì Thàng với gần 60 nóc nhà trình tường của người Hà Nhì.
Người Hà Nhì có tính cộng đồng cao nên những căn nhà tường đất 4 mái thường được làm san sát nhau, cửa chính và cửa sổ cùng làm theo một hướng. Khoảnh khắc đẹp nhất của Tả Gì Thàng là khi mây về, mỗi đợt mây trắng theo gió ùa đến tựa như dải lụa ôm trọn bản làng. Khi mây tan, những ngôi nhà đất với tường màu vàng dần hiện ra trong nắng đẹp mê mẩn.
Đến Tả Gì Thàng, tôi có dịp đi bộ trên đường đá cổ vào thôn. Tả Gì Thàng nằm trên sườn núi dốc, khi chưa có đường bê tông, ở đây đều là đường đất, việc đi lại của người dân rất khó khăn. Từ hàng trăm năm trước, đồng bào Hà Nhì nơi đây đã cần mẫn xếp từng viên đá để mỗi năm đường đá dài thêm, kết nối từ thôn lên chợ Y Tý.
Đến nay, nền đường đá cổ vẫn còn khá nguyên vẹn với mặt đường khoảng 2 m, chiều dài khoảng 2 km và đã được Nhân dân tu sửa để du khách trải nghiệm. Ngoài ra, những tuyến đường nhỏ quanh thôn dẫn từ nhà này sang nhà khác đều được lát đá, kè hàng rào đá, rêu mọc xanh rì, tạo nên vẻ nguyên sơ, cổ kính ít nơi có được.
Đưa chúng tôi đi thăm Tả Gì Thàng, anh Ly Cà Gió, Trưởng thôn bảo, thôn hiện có 53 hộ người Hà Nhì. Điều đặc biệt là ở đây, 100% hộ dân vẫn giữ lại nhà tường đất truyền thống của dân tộc mà không làm nhà tường xây, nhà kiểu phố như ở một số thôn, bản khác. Trước đây nhà tường đất thường lợp mái cỏ nay thay bằng mái tôn nhưng vẫn lưu giữ được kiến trúc truyền thống làng của người Hà Nhì. Có những căn nhà tường đất làm cách đây đã hơn 50 năm, của các ông, bà: Ly Lò Giờ, Phà Cá Be, Ly Hờ Mé, Sò Xuy Xá, Sò Thó Suy…
Tôi hỏi, tại sao nhà ở đây có 4 mái, tường rất dày, cửa chính và cửa sổ đều nhỏ, có nhà không có cửa sổ? Anh Gió bảo, Tả Gì Thàng là nơi đón nhiều gió, quanh năm lạnh giá, mùa đông thường xuyên có sương mù, nhà có 4 mái khép kín và cửa gỗ nhỏ chống gió lùa, tường dày tới 50 cm giúp cho căn nhà thêm ấm áp.
Cùng với giữ kiến trúc nhà đất truyền thống, đồng bào Hà Nhì ở Tả Gì Thàng còn bảo tồn và phát huy nét văn hóa đẹp của dân tộc.
Đến đây vào dịp tết nguyên đán hằng năm, du khách sẽ được trải nghiệm tết Gạ Ma O với lễ cúng nguồn nước thiêng Lú Khù Sụ, cúng rừng cấm Gạ Ma Do, tết Thiếu nhi Dứ Dò Dò. Vào tháng 3 âm lịch có lễ cúng rừng Mu Thu Do cầu cho hạt lúa nảy mầm, mùa màng bội thu. Tháng 6 âm lịch, đồng bào Hà Nhì lại nô nức mổ trâu tổ chức lễ hội Khô Già Già - lễ hội cầu mùa lớn nhất trong năm. Tháng 10 âm lịch, người Hà Nhì lại tưng bừng tổ chức tết cổ truyền Ga Tho Tho để cúng tổ tiên và tạ ơn các vị thần linh, tổng kết một năm lao động, sản xuất.
Mấy năm trở lại đây, thôn Tả Gì Thàng trở thành điểm dừng chân khám phá bản sắc văn hóa dân tộc Hà Nhì của nhiều du khách. Một số hộ người Hà Nhì trong thôn đã làm homestay đón khách du lịch đến lưu trú. Những căn nhà đất hình nấm, những tuyến đường đá rêu xanh, những lễ hội quanh năm, những điệu dân ca, dân vũ độc đáo của dân tộc Hà Nhì và sự thân thiện, gần gũi của bà con đã để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng du khách khi đến Tả Gì Thàng - làng đẹp trong mây.
![[Ảnh] Giới trẻ đổ về Y Tý tránh nóng, săn mây trắng giữa đại ngàn Tây Bắc](https://cdn.baolaocai.vn/images/4c5a3d7d10a7523bca5113bc28be8eae96314879bc4a2ee225ea2a593896b91ce1e283df3189daa0abed1c3379480e61c95a5d0d5a32c2a1b0a87adc2111743b/y-ty-9-22333221.jpg.webp)
