Quay về E-magazine Theo dõi Báo Lào Cai trên Google News
Bí ẩn màu lá, mê mẩn sắc xôi

Bí ẩn màu lá, mê mẩn sắc xôi

Xôi ngũ sắc là món ăn truyền thống không thể thiếu trong mâm cỗ mỗi dịp trọng đại hay lễ tết của đồng bào Tày.

Theo lời giới thiệu của nhiều người dân trong vùng, chúng tôi tìm tới nhà chị Nguyễn Thị Chục (tên thường gọi là Hạnh Tiệp), ở bản Hốc, xã Nghĩa Đô, huyện Bảo Yên. Chị Tiệp là người có tay nghề trong việc nấu xôi màu hay còn gọi là xôi ngũ sắc. Chị biết cách sử dụng nhiều loại lá, cây, củ tự nhiên để tạo ra các màu xôi khác nhau. Không chỉ được giao đảm nhiệm chế biến món ăn này trong mâm cỗ của gia đình mỗi khi nhà có việc mà chị Tiệp còn được nhiều người đặt mua khi có nhu cầu.

Tôi được mẹ dạy nấu xôi ngũ sắc từ khi còn nhỏ. Sau này lập gia đình, tôi cũng nấu thường xuyên hơn. Mọi người thường khen món xôi tôi làm ăn ngon, màu sắc đẹp nên hay đặt nấu giúp mỗi khi nhà có việc. Bây giờ tôi không chỉ biết làm xôi có 5 màu mà còn có thể tạo ra 7 màu hoặc nhiều hơn nếu muốn.

Chị Tiệp cho biết:

xoi-them-1.jpg

Bí quyết nằm ở công thức tạo màu của mỗi nguyên liệu tự nhiên và pha chế theo tỷ lệ chuẩn. Thông thường, ngoài gạo nếp thì nguyên liệu chính để tạo màu cho xôi chính là lá cẩm. Người Tày thường trồng cây cẩm xung quanh nhà để tiện cho việc làm xôi. Cây cẩm dễ trồng, ưa nơi ẩm ướt. Cây cẩm có 2 loại, nhìn qua thì tưởng chúng giống hệt nhau vì có cùng dáng cây và màu hoa tím nhưng theo chị Tiệp, nhìn kỹ sẽ phát hiện: một loại lá nhỏ và dài hơn gọi là cẩm đỏ. Còn loại kia lá to và gân lá dày hơn, có viền trắng gọi là cẩm tím. 2 loại lá này khi luộc hay giã lá tươi lọc lấy nước ngâm gạo đồ xôi sẽ tạo ra các màu sắc khác nhau. Câu chuyện về việc phát hiện ra sự bí ẩn trong những màu lá ấy của chị Tiệp khiến tôi không khỏi ngạc nhiên.

xoi-them-2.jpg

Chia sẻ về bí quyết tạo màu từ lá cẩm, chị Tiệp cho hay: Màu tím từ lá cẩm tím; màu đỏ từ lá cẩm đỏ tạo thành. Nhưng màu sắc đậm hay nhạt lại tùy thuộc cách chế biến. Ví dụ như, nếu luộc lá cẩm tím thì sẽ ra màu tím, nhưng nếu giã lúc lá còn tươi và trộn thêm tro của rơm nếp với tỉ lệ phù hợp thì sẽ ra màu xanh lam.

Xôi ngũ sắc thường có 5 màu: xanh, đỏ, tím, vàng, trắng. Ngoài lá cẩm, người Tày còn dùng các cây, củ, rễ tự nhiên trồng tại vườn nhà hoặc lấy trên rừng để tạo màu cho xôi, như: màu xanh lá từ lá dứa nếp; màu vàng từ củ nghệ tươi; màu đỏ từ quả gấc…

Sau khi tạo được màu từ các loại lá, cây, củ này thì sẽ đem ngâm với gạo nếp, trong khoảng 30 phút, tùy lượng gạo. Bí quyết để gạo lên màu nhanh là ngâm với nước ấm. Người Tày thường dùng phương pháp đồ xôi truyền thống là đồ cách thủy bằng chõ gỗ. Quá trình đồ xôi phải giữ lửa đều các góc, vừa lửa, không to quá, không nhỏ quá, đượm than để xôi chín dẻo, thơm nồng.

xoi-them-3.jpg

Tùy theo lượng xôi, người ta có thể đồ riêng từng loại màu hoặc đồ chung cả các màu trong một chõ xôi. Nếu lượng xôi ít, có thể đồ chung một chõ thì chị Tiệp thường dùng vỉ (mảnh nan tre đan có lỗ thủng để hơi nóng lọt qua) ngăn cách giữa các lớp xôi để màu không lẫn màu. Hoặc nếu không dùng lớp ngăn cách thì có thể đổ lần lượt gạo màu đậm xuống dưới cùng, lần lượt đến gạo màu nhạt hơn lên trên.

Mỗi chõ xôi trung bình làm được khoảng 3 kg gạo, hấp cách thủy trong thời gian 40 - 50 phút là xôi chín mềm. Theo kinh nghiệm của chị Tiệp, khi cho gạo vào chõ cần tính toán làm sao để gạo còn cách miệng chõ khoảng 10 cm thì khi xôi chín, đẩy dần lên đến miệng chõ là vừa đủ. Đó cũng là lúc xôi chín đều. Xôi chín bằng hơi, mềm, dẻo nhưng không dính tay. Xôi thường được gói vào lá dong để ủ ấm, giữ được độ dẻo lâu.

xoi-them-4.jpg

Người Tày quan niệm rằng, mỗi màu xôi đều chứa đựng ý nghĩa sâu sắc cùng thông điệp về tâm linh, nhân sinh quan. Xôi màu xanh thể hiện khát vọng hòa bình, màu của núi rừng đại ngàn, trời đất bao la. Xôi màu trắng tượng trưng cho sự trong trắng, nguyên sơ, chân thành. Xôi màu đỏ là khát vọng sống, tinh thần đoàn kết. Màu vàng của sự ấm no đầy đủ phồn thịnh. Còn màu tím thể hiện tình yêu thủy chung sắt son, bền chặt, vĩnh cửu…

Mâm xôi ngũ sắc thường được bày ở trung tâm mâm cỗ vừa tạo màu sắc đẹp hơn vừa ẩn chứa tâm linh của dân tộc Tày. Hơn nữa, còn thể hiện sự trang trọng, tôn kính trong mâm cúng dâng lên ông bà tổ tiên nhân ngày lễ tết, cưới hỏi, ngày hội mùa… Xôi ngũ sắc thường ăn kèm với thịt nướng, cá nướng, gà nướng, hoặc đơn giản ăn cùng muối vừng, muối lạc sẽ làm tăng thêm hương vị đậm đà của món ăn.

Bà Hoàng Thị Mai, mẹ chị Tiệp cho hay.

Tùy vào từng nơi mà cách bày trí xôi ngũ sắc cũng có sự khác biệt. Có nơi sẽ bày xôi theo hình bông hoa 5 cánh, mỗi cánh tượng trưng cho một màu. Có nơi lại trộn lẫn các màu xôi với nhau. Thế nhưng dù bày trí theo cách nào thì xôi ngũ sắc cũng mang ý nghĩa biểu trưng cho điều may mắn, tốt lành. Nếu có dịp ghé thăm các bản làng người Tày ở Nghĩa Đô, huyện Bảo Yên hay các vùng lân cận, du khách hãy dừng chân để thưởng thức món xôi ngũ sắc để cảm nhận vị dẻo thơm của hạt nếp và tấm lòng mến khách của người dân nơi đây.

Có thể bạn quan tâm

Tin cùng chuyên mục

Lan tỏa giá trị văn hóa Việt trên nền tảng số

Lan tỏa giá trị văn hóa Việt trên nền tảng số

Sáng 19/5, tại Hà Nội, Cục Hợp tác quốc tế (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) và TikTok Việt Nam đã ký biên bản ghi nhớ hợp tác nhằm thúc đẩy quảng bá văn hóa, thể thao và du lịch của Việt Nam trên môi trường số. Điểm nhấn của bản ghi nhớ là việc phối hợp quảng bá hoạt động của Nhà Triển lãm Việt Nam tại EXPO 2025 Osaka, Kansai, Nhật Bản - một trong những sự kiện toàn cầu lớn nhất trong năm 2025.

Lan tỏa di sản Hồ Chí Minh

Lan tỏa di sản Hồ Chí Minh

Nhân kỷ niệm 135 năm Ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025), Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch tổ chức chuỗi hoạt động ý nghĩa, nhằm tri ân, tưởng nhớ và lan tỏa sâu sắc hơn nữa những giá trị vĩ đại mà Người để lại tới toàn thể nhân dân trong nước và bạn bè quốc tế.

Xúc động chương trình nghệ thuật đặc biệt "Người là Hồ Chí Minh"

Xúc động chương trình nghệ thuật đặc biệt "Người là Hồ Chí Minh"

Tối 18/5, tại quảng trường Ba Đình, Hà Nội đã diễn ra chương trình nghệ thuật đặc biệt mang tên “Người là Hồ Chí Minh”, do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương chỉ đạo, Đài Truyền hình Việt Nam, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội, Bộ Tư lệnh Bảo vệ Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh phối hợp thực hiện nhân dịp kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh. 

Ra mắt trọn bộ tiểu thuyết sử thi 'Nước non vạn dặm' về Chủ tịch Hồ Chí Minh

Ra mắt trọn bộ tiểu thuyết sử thi 'Nước non vạn dặm' về Chủ tịch Hồ Chí Minh

Ngày 17/5, Hội đồng Lý luận Trung ương, Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch, Nhà xuất bản Văn học, Công ty cổ phần truyền thông và văn hóa Liên Việt đã phối hợp tổ chức lễ ra mắt bộ tiểu thuyết sử thi “Nước non vạn dặm”, gồm 5 tập của PGS.TS, nhà báo, nhà văn Nguyễn Thế Kỷ. Tổng Bí thư Tô Lâm, Chủ tịch nước Lương Cường gửi lẵng hoa chúc mừng.

Đền thờ Bác Hồ: Biểu tượng của niềm tin

Đền thờ Bác Hồ: Biểu tượng của niềm tin

Ở vùng đất cực nam của Tổ quốc với những cánh rừng ngập mặn và sóng nước mênh mông, có những công trình linh thiêng đi cùng lịch sử đấu tranh cách mạng và phát triển của dân tộc. Đó là các đền thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh, nơi quy tụ tình cảm, lòng trung kiên của cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân tỉnh Cà Mau đối với vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc.

Ẩm thực Việt Nam, níu chân du khách trở lại

Ẩm thực Việt Nam, níu chân du khách trở lại

Ẩm thực Việt Nam từ lâu đã gắn liền với hình ảnh những gánh hàng rong trên hè phố, những quán nhỏ bên lề đường. Từ món bún chả thơm lừng ở Hà Nội, ổ bánh mì giòn rụm ở Sài Gòn, cho đến tô phở nóng hổi buổi sáng, những món ăn này đã dần vượt qua biên giới, chinh phục thực khách quốc tế.

Khai mạc Triển lãm quốc gia 'Chủ tịch Hồ Chí Minh - Tinh hoa dân tộc, tầm vóc thời đại'

Khai mạc Triển lãm quốc gia 'Chủ tịch Hồ Chí Minh - Tinh hoa dân tộc, tầm vóc thời đại'

Ngày 16/5, tại Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch diễn ra khai mạc Triển lãm quốc gia “Chủ tịch Hồ Chí Minh - Tinh hoa dân tộc, tầm vóc thời đại”. Đây là hoạt động trong chuỗi sự kiện kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025) do Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch tổ chức.

Công bố top 10 chung khảo Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn lần 6 - 2025

Công bố top 10 chung khảo Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn lần 6 - 2025

Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn lần 6 - 2025 của báo Thể thao và Văn hóa (Thông tấn xã Việt Nam) chính thức công bố Top 10 chung khảo của mùa giải năm nay với 1 tập truyện tranh, 1 tuyển tập nhạc, 1 bộ tranh, 2 tập thơ cùng 6 tác phẩm văn xuôi. Trong top 10, có 1 tác giả là thiếu nhi và 1 tác giả có 2 tác phẩm vào vòng chung khảo.

Xúc động chương trình nghệ thuật đặc biệt "Quà tháng 5 dâng Người"

Xúc động chương trình nghệ thuật đặc biệt "Quà tháng 5 dâng Người"

Tối 14/5, chương trình nghệ thuật đặc biệt “Quà tháng 5 dâng Người” đã diễn ra tại Nhà hát Lớn Hà Nội. Chương trình do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chỉ đạo Báo Văn hóa phối hợp với Nhà hát Ca, Múa, Nhạc Việt Nam tổ chức, nhân kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025).

2 di sản văn hóa đặc sắc của Lào Cai được ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

2 di sản văn hóa đặc sắc của Lào Cai được ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Ngày 14/5/2025, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ký ban hành 2 quyết định: Quyết định số 1352/QĐ-BVHTTDL và 1353/QĐ-BVHTTDL công bố việc đưa Nghi lễ cúng rừng của người Pa Dí (huyện Mường Khương) và nghề đan lát của người Tày (xã Nghĩa Đô, huyện Bảo Yên) vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Đưa văn học Việt Nam ra thế giới: Cần chiến lược bài bản và dài hơi

Đưa văn học Việt Nam ra thế giới: Cần chiến lược bài bản và dài hơi

Thời gian qua, Hội Nhà văn Việt Nam đã đẩy mạnh các hoạt động ký kết hợp tác quốc tế, tạo ra nhiều cơ hội trong lĩnh vực dịch thuật và quảng bá văn học Việt Nam ra thế giới. Dù cánh cửa hợp tác đã rộng mở, nhưng dường như văn học nước nhà vẫn đang loay hoay tìm hướng tiếp cận hiệu quả với độc giả toàn cầu...

Khai mạc Tuần lễ phim Việt Nam tại Hy Lạp

Khai mạc Tuần lễ phim Việt Nam tại Hy Lạp

Tối 12/5, Tuần lễ phim Việt Nam 2025 tại Hy Lạp đã chính thức khai mạc tại thủ đô Athens, với sự tham dự của đại diện Bộ Ngoại giao, Trưởng Ban Đối ngoại Đảng Cộng sản Hy Lạp và Đại sứ, đại diện các Đại sứ quán các nước, bạn bè Hy Lạp và kiều bào.

Tiến sĩ Trần Hữu Sơn nhận Huân chương Hiệp sĩ Cành cọ Hàn lâm

Tiến sĩ Trần Hữu Sơn nhận Huân chương Hiệp sĩ Cành cọ Hàn lâm

Chiều 13/5, tại Hà Nội, Đại sứ quán Pháp tổ chức Lễ trao tặng Huân chương Hiệp sĩ Cành cọ Hàn lâm cho Tiến sĩ Trần Hữu Sơn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Ứng dụng Văn hóa và Du lịch, nguyên Phó Chủ tịch Thường trực Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, nguyên Giám đốc Sở Văn hóa, Thể Thao và Du lịch tỉnh Lào Cai.

fb yt zl tw