Dưới chân núi Tam Đỉnh - khu vực có trữ lượng khoáng sản lớn (apatit, quặng sắt) là 3 thôn: Tam Đỉnh, Thác Dây, Khe Lếch của xã Sơn Thủy cũ, nay là xã Văn Bàn, chủ yếu là đồng bào dân tộc Mông di cư từ nơi khác đến, đã chọn mảnh đất này làm nơi định cư lâu dài.
Dù sống ở khu vực giàu tài nguyên nhưng đời sống của người dân còn nhiều khó khăn, đây là vấn đề chính quyền địa phương mới sau hợp nhất trăn trở và đang nỗ lực tháo gỡ bằng các giải pháp quy hoạch đất ở, đất sản xuất, tạo sinh kế bền vững.
Từ Quốc lộ 279 nhộn nhịp xe qua lại, rẽ ngang vào đường bê tông nhỏ, chúng tôi như lạc vào thế giới khác với những căn nhà 4 mái truyền thống của đồng bào dân tộc Mông vẫn thường gặp ở vùng cao Bắc Hà, Si Ma Cai.
Trong số các khu dân cư quần tụ xung quanh núi Tam Đỉnh thì thôn Thác Dây, Tam Đỉnh nằm gần chân núi nhất, những người di cư đến sau cứ theo con đường quanh co lên lưng chừng núi rồi tìm nơi nào có thể cuốc đất san gạt được mặt bằng thì dựng lều lán ở tạm, sau đấy dần dần những căn nhà kiên cố được dựng lên. Nhịp sống ở đây chầm chậm trôi, trái với sự hối hả ngoài quốc lộ chỉ cách thôn một sườn núi.
Anh Vù A Sùng - Trưởng thôn Thác Dây cho biết: Hầu hết, người dân ở Thác Dây đến từ Bắc Hà, di cư về đây từ những năm 1990. Hồi ấy mình còn nhỏ nhưng vẫn nhớ rõ cả gia đình đi bộ từ Bắc Hà, sau nhiều ngày men theo sông suối, đến đây thấy đất đồi thoai thoải tựa lưng vào dãy núi hùng vĩ lại có dòng suối phía trước rất phù hợp để canh tác nên cả đoàn quyết định dừng chân.
Bà con gieo thử những hạt lúa, ngô giống mang theo từ Bắc Hà rồi chia nhau dựng lều lán, định sẽ ở đây một hai mùa ngô rồi sẽ di cư tiếp. Vụ mùa năm ấy, trên triền đồi, lúa trĩu bông, bắp ngô to mẩy khiến ai cũng vui mừng. Vậy là không ai bảo ai, tất cả cùng đồng tình định cư ở đây lâu dài.
Nhiều anh em, họ hàng của anh Sùng ở Bắc Hà thiếu đất canh tác cùng chuyển dần về đây sinh sống. Ngày ấy, đất canh tác nhiều, hộ nào khai hoang được đến đâu thì trồng cấy đến đó. Nhưng cuộc sống ngày càng trở nên khó khăn khi người dân đến sinh sống ngày càng đông, đất canh tác không đủ, bà con cũng muốn mở rộng đất sản xuất nhưng hầu hết khu vực này đã được quy hoạch cho các đơn vị khai thác mỏ quặng sắt, apatit.
Trưởng thôn Vù A Sùng chia sẻ: Trước đây, các đơn vị khai thác khoáng sản vẫn tạo điều kiện cho bà con canh tác các loại cây ngắn ngày nhưng gần đây họ quản lý chặt chẽ hơn nên bà con không được vào khu vực này nữa. Nhiều hộ trong thôn tìm hướng đi làm thuê để có thêm thu nhập. Thiếu sinh kế bền vững nên tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo trong thôn khá cao, chiếm gần 40%.
Người dân ở các thôn Tam Đỉnh, Khe Lếch cũng không khá hơn là bao khi bài toán thiếu đất canh tác thực sự nan giải. Do nguồn nước ngày càng khan hiếm, cả thôn hầu như không có khu đất nào còn phù hợp để canh tác lúa nước. Dù diện tích đất tự nhiên rộng nhưng chủ yếu là rừng phòng hộ và khu vực quy hoạch khai thác khoáng sản nên cũng không thể canh tác.
Anh Lù Seo Tính, di cư từ xã Thải Giàng Phố cũ (nay là xã Bắc Hà) về đây nhiều năm, dù hai vợ chồng chịu khó, cần mẫn nhưng chỉ tạm đủ lo cuộc sống cho hai con nhỏ. Anh Tính chia sẻ: Nhà mình có 4 người, đất sản xuất vỏn vẹn 3 sào, mà đất thì không màu mỡ, trồng ngô hay sắn đều không đủ ăn. Chúng tôi muốn làm thêm nghề gì đó để kiếm thu nhập, nhưng ở đây chẳng có cơ hội gì cả, chỉ có núi và khoáng sản.
Tam Đỉnh là một trong những khu vực giàu tài nguyên khoáng sản bậc nhất của tỉnh, với trữ lượng apatit và quặng sắt dồi dào. Thế nhưng, trái ngược với sự giàu có của lòng đất, cuộc sống của người dân nơi đây lại không hề dễ dàng.
Đồng bào Mông sinh sống tại 3 thôn Tam Đỉnh, Thác Dây và Khe Lếch vốn di cư từ nhiều xã vùng cao của tỉnh, chọn mảnh đất này làm nơi định cư lâu dài. Tuy nhiên, vì điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, đất đai cằn cỗi, phần lớn diện tích đất canh tác bị hạn chế bởi địa hình đồi núi dốc đứng, nguồn nước khan hiếm nên gặp nhiều khó khăn trong sản xuất nông nghiệp.
Bên cạnh đó, việc khai thác khoáng sản trong khu vực cũng ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của bà con. Mặc dù mang lại nguồn thu cho địa phương nhưng hoạt động này lại chưa thực sự tạo ra cơ hội sinh kế bền vững cho người dân. Phần lớn diện tích đất trong khu vực nằm trong khu vực quy hoạch cho vùng mỏ khiến đất sản xuất nông nghiệp thu hẹp, đời sống của bà con vốn nghèo khó nay càng thêm chật vật.
Sau khi xã Sơn Thủy được sáp nhập vào xã Văn Bàn, chính quyền địa phương mới đã nhận thấy rõ những khó khăn trong đời sống của bà con dưới chân núi Tam Đỉnh.
Ông Vũ Xuân Thủy - Chủ tịch UBND xã Văn Bàn cho biết: Việc phát triển kinh tế và ổn định đời sống của người dân 3 thôn là một trong những nhiệm vụ trọng tâm mà xã đang tập trung giải quyết.
Chúng tôi không thể để người dân sống trên vùng đất giàu tài nguyên mà lại phải chịu cảnh nghèo khó mãi được. Do đó, xã đang phối hợp với các ngành chức năng để xây dựng các phương án quy hoạch đất ở và đất sản xuất hợp lý, đồng thời tìm cách tạo sinh kế bền vững cho bà con.
Hiện xã Văn Bàn đã triển khai một số giải pháp thiết thực như quy hoạch lại khu vực đất ở, đất sản xuất, đảm bảo mỗi hộ dân đều có đủ diện tích canh tác. Hỗ trợ bà con tiếp cận nguồn vốn ưu đãi để phát triển sản xuất. Cùng với đó, đầu tư hạ tầng giao thông, trường học để cải thiện chất lượng cuộc sống.
Chúng tôi đến Tam Đỉnh đúng vào ngày gia đình anh Hầu Seo Chu và chị Giàng Thị Chủ, ở thôn Thác Dây đang thu hoạch lạc, cây trồng mới được gia đình chuyển đổi thay thế diện tích đất trồng sắn kém hiệu quả, gây bạc màu đất. Anh Hầu Seo Chu bảo: Đúng là mùa lạc, mùa vui như tên gọi của cây trồng này. Hiện gia đình anh đã có thu nhập ổn định, đủ để xây dựng nhà ở khang trang và cho con cái được học hành.
“Khó khăn nào rồi cũng có cách giải quyết, ngày trước đến đây cũng đâu phải mọi thứ đều thuận lợi. Chúng tôi mong chính quyền xã mới sẽ luôn quan tâm, lắng nghe nguyện vọng của bà con để tháo gỡ kịp thời khó khăn, vướng mắc” - anh Chu cho biết.
Đồng bào dân tộc Mông ở đâu cũng cần cù, chịu khó, niềm tin vào tương lai tươi sáng đã giúp họ vượt qua bao khó khăn, thử thách, vươn lên ở những nơi khắc nghiệt nghiệt nhất. Dưới chân núi Tam Đỉnh, khó khăn vẫn còn đó nhưng sự đồng lòng của chính quyền và người dân đang thắp lên những hy vọng mới.
