Dự án đầu tư xây dựng tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng có tổng chiều dài tuyến chính 390,9 km, trong đó, đoạn qua địa phận tỉnh Lào Cai là 143,29 km, đi qua 12 xã, phường; điểm đầu tại vị trí nối ray với Trung Quốc tại phường Lào Cai, điểm cuối tại phường Âu Lâu.
Ngay sau khi Chính phủ phê duyệt chủ trương thực hiện dự án, ngày 25/8/2025, UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 902/QĐ-UBND thành lập 4 tổ công tác kiểm tra, đôn đốc, hướng dẫn UBND các xã, phường có dự án đi qua tháo gỡ khó khăn trong công tác giải phóng mặt bằng phục vụ xây dựng các hạng mục. Tiếp đó, ngày 18/9/2025, Sở Nông nghiệp và Môi trường ban hành Kế hoạch số 37/KH-SNNMT triển khai và phân công nhiệm vụ cho các tổ công tác.
Ngay sau khi có kế hoạch triển khai công tác giải phóng mặt bằng, Sở Nông nghiệp và Môi trường cùng chính quyền các địa phương có tuyến đường sắt đi qua đã khẩn trương phối hợp với Ban Quản lý dự án Đường sắt (Bộ Xây dựng) và đơn vị tư vấn đi khảo sát, xác định hướng tuyến để lên phương án giải phóng mặt bằng.
Cùng với đó, chính quyền các địa phương cũng tích cực tuyên truyền và thực hiện thông báo quy hoạch, sơ đồ tuyến đã được chủ đầu tư xác định cho người dân biết. Có địa phương đã chủ động tiến hành đo đạc, thống kê, áp giá và yêu cầu các hộ dân di chuyển công trình, vật kiến trúc, cây trồng để sẵn sàng bàn giao mặt bằng thực hiện dự án.
Theo thống kê sơ bộ ban đầu, đoạn tuyến qua tỉnh Lào Cai có tổng diện tích đất cần phải đo đạc 1.397,05 ha; ảnh hưởng tới 4.999 hộ dân. Tuy nhiên, theo thông tin từ các địa phương, hiện nay, công tác giải phóng mặt bằng đang gặp nhiều khó khăn, vướng mắc do chủ đầu tư liên tục thay đổi hướng tuyến và ranh giới tim tuyến.
Xã Bảo Hà là địa phương có 26,8 km đường sắt đi qua và có 1 nhà ga chính được xây dựng tại thôn Tân Lập.
Từ tháng 4/2025, ngay sau khi Ban Quản lý dự án Đường sắt và UBND tỉnh thống nhất hướng tuyến và các dự án thành phần, UBND xã đã huy động lực lượng chức năng đến từng thửa, từng thôn, hộ để đo đạc, kiểm đếm, nhưng thực tế phát sinh nhiều khó khăn ảnh hưởng đến đời sống và sản xuất của các hộ dân.
Dù chính quyền và người dân địa phương rất đồng thuận và chủ động trong công tác giải phóng mặt bằng, nhưng được thời gian ngắn, chủ đầu tư lại thay đổi hướng tuyến, tim tuyến. Mỗi lần tuyến thay đổi, bản đồ lại phải làm lại, số liệu đã nhập lên hệ thống phải hủy. Chúng tôi cũng không thể giải thích gì hơn khi chưa được bàn giao mốc tuyến chính thức".
Tại thôn Tân Lập (xã Bảo Hà), nơi có hơn 40 hộ dân nằm trong khu vực phải thu hồi đất để xây dựng tuyến đường sắt, chúng tôi gặp anh Lê Đại Dương đang cùng vợ và một số lao động trong thôn đào những gốc hồng ăn quả của gia đình để bán.
Anh Lê Đại Dương cho biết: "Đầu tháng 4 vừa qua, UBND xã thông báo tuyến đường sắt tốc độ cao sẽ đi qua khu vườn hồng và căn nhà của gia đình tôi. Sau đó, cán bộ địa chính đến đo đạc, thống kê và áp giá đền bù. Vì đây là dự án quan trọng của quốc gia nên gia đình tôi rất đồng thuận và đã chủ động chuẩn bị bán hoặc chuyển 200 cây hồng ăn quả (trên 20 năm tuổi), 300 cây cau, 500 cây hồng xiêm, đồng thời sẵn sàng tháo dỡ nhà để chuyển về nơi ở mới.
Tuy nhiên, vừa rồi tôi thấy có thông tin cơ quan chức năng thay đổi hướng tuyến và ranh giới giải phóng mặt bằng khiến gia đình rất lo lắng. Vì không biết sau này kinh phí mà gia đình tôi đã bỏ ra để di chuyển cây và thiệt hại khi không được thu hoạch nếu Nhà nước không lấy đất nữa thì sẽ tính như thế nào? Ngoài ra, cũng chưa thấy phương án cấp đất tái định cư, nên gia đình đành phải tạm dừng để chờ".
Chia sẻ với sự lo lắng của anh Dương, bà Đặng Thị Luận - Trưởng thôn Tân Lập cũng thông tin: "Trong thôn có 9 hộ phải di chuyển nhà ở. Hiện nay chúng tôi đã thông báo đến từng hộ để sẵn sàng bàn giao nhà ở. để nhận đất tái định cư. Tuy nhiên, trước sự thay đổi liên tục về hướng tuyến của chủ đầu tư, người dân rất khó chủ động tìm đất ở hoặc có phương án sửa chữa hay chuyển nhà ở phù hợp.
Bên cạnh đó, Tân Lập là thôn trồng cây hồng ăn quả trọng điểm của xã, nên việc thông tin chưa chính xác hướng tuyến khiến nhiều hộ dân không dám đầu tư chăm sóc hoặc có phương án chuyển cây gây ảnh hưởng đến phát triển kinh tế và đời sống.
Người dân ở thôn rất mong cơ quan chức năng quyết định tuyến sớm và chính xác để chủ động phương án sản xuất và xây dựng nhà ở”.
Tình trạng thay đổi nhiều lần hướng tuyến, tim tuyến đường sắt khổ tiêu chuẩn đoạn qua địa bàn xã Gia Phú cũng đang gây nhiều khó khăn cho chính quyền địa phương trong triển khai phương án giải phóng mặt bằng.
"Việc chủ đầu tư thay đổi hướng tuyến, tim tuyến đến lần thứ 5 đã gây rất nhiều khó khăn cho chính quyền địa phương. Để giải phóng mặt bằng phục vụ xây dựng 12,8 km đường sắt đi qua địa bàn xã, địa phương đã thống kê đất đai, nhà ở của 451 hộ dân, trong đó có 153 hộ phải di chuyển nhà ở. Cán bộ địa chính phải làm việc liên tục mỗi ngày, nhưng khối lượng vẫn luôn dở dang do thay đổi tuyến. Số liệu đã nhập hệ thống phải hủy, phương án đã lập phải xóa. Về kinh phí, theo báo cáo của Phòng Kinh tế, nhiều hạng mục đo đạc, kiểm đếm có nguy cơ phải chi trả lại từ đầu nếu tuyến tiếp tục điều chỉnh...
Theo thông tin chúng tôi ghi nhận, tình trạng thay đổi hướng tuyến, tim tuyến liên tục khi triển khai giải phóng mặt bằng Dự án đầu tư xây dựng tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng cũng đang xảy ra ở một số địa phương khác như phường Âu Lâu, phường Cam Đường; các xã: Châu Quế, Mậu A, Bảo Thắng…
Đại diện lãnh đạo các địa phương đều khẳng định, nếu không có mốc giải phóng mặt bằng chính xác, việc lập phương án bồi thường chắc chắn không thể làm được. Bồi thường chậm sẽ giao mặt bằng chậm và quan trọng nhất là gây ảnh hưởng đến sản xuất và đời sống của người dân.
Trình bày: Hữu Huỳnh
