Cách đây 70 năm, trước yêu cầu cấp bách của sự nghiệp quản lý, bảo vệ chủ quyền biển, đảo thiêng liêng của Tổ quốc; thực hiện Nghị quyết của Tổng Quân ủy, ngày 7/5/1955, Bộ Quốc phòng đã ban hành Nghị định thành lập Cục Phòng thủ bờ bể - Tiền thân của Hải quân nhân dân (HQND) Việt Nam ngày nay.
Sự kiện trọng đại này mở đầu cho chặng đường xây dựng lực lượng Hải quân cách mạng, chính quy, đặt nền móng cho một quân chủng chiến đấu trong không gian tác chiến đặc biệt - biển, đảo và đại dương - nơi tuyến đầu bảo vệ chủ quyền quốc gia trên biển từ sớm, từ xa, giữ vững môi trường hòa bình để phát triển đất nước. Từ hai đơn vị đầu tiên là Trường Huấn luyện bờ bể và Xưởng 46, với 141 cán bộ, chiến sĩ, đến sự ra đời của hai thủy đội Sông Lô và Bạch Đằng, HQND Việt Nam đã từng bước hình thành lực lượng chính quy, vượt qua muôn vàn khó khăn, thiếu thốn, từng bước trưởng thành, xứng đáng với trọng trách mà Đảng, Nhà nước và nhân dân giao phó.
Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, Phó Đô đốc Nguyễn Văn Tình, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Chính ủy Quân chủng Hải quân ôn lại bối cảnh lịch sử khi thành lập lực lượng: Sau chiến thắng Điện Biên Phủ tháng 5/1954 và sau Hiệp định Giơnevơ, đất nước ta bước vào thời kỳ mới. Miền Bắc hoàn toàn giải phóng, tiến hành xây dựng chủ nghĩa xã hội; miền Nam, Pháp rút quân khi chưa thực hiện cuộc hiệp thương tổng tuyển cử thống nhất hai miền Nam – Bắc, Mỹ vào thay chân Pháp, đưa Ngô Đình Diệm lên nắm chính quyền, âm mưu chia cắt lâu dài nước ta. Thời điểm đó, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trương nhanh chóng sắp xếp lực lượng nhằm bảo vệ miền Bắc, đồng thời hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở miền Nam. Ở miền Bắc lúc này vấn đề bảo vệ chủ quyền quản lý vùng biển từ Móng Cái (Quảng Ninh) đến Cửa Tùng, Vĩnh Linh (Quảng Trị) đã trở thành nhiệm vụ hết sức quan trọng, có ý nghĩa chiến lược. Việc thành lập Cục phòng thủ bờ bể, tiền thân của HQND Việt Nam ngày nay nhằm đáp ứng những yêu cầu đó.
Cũng theo Phó Đô đốc Nguyễn Văn Tình, việc thành lập lực lượng HQND Việt Nam có ý nghĩa hết sức to lớn. Thứ nhất, nó phản ánh tài thao lược trong chỉ đạo chiến tranh của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh mà trước hết là việc tổ chức, sắp xếp lực lượng nhằm đáp ứng đòi hỏi của tình hình khi đất nước bước sang một giai đoạn mới. Thứ hai, đó là sự kế thừa, phát triển một cách sáng tạo truyền thống đánh giặc giữ nước của ông cha ta trên chiến trường sông biển.
HQND Việt Nam ra đời đã trở thành lực lượng chuyên trách hoạt động trên biển, vừa bảo vệ miền Bắc XHCN, chuẩn bị mọi mặt cùng các lực lượng giải phóng miền Nam thống nhất đất nước; đánh dấu một bước trưởng thành vượt bậc của quân đội ta, góp phần để Hải quân hoàn thành trọng trách cao cả của mình trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước sau này.
Sau gần một thập kỷ xây dựng lực lượng, HQND Việt Nam đã bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, ghi dấu ấn bằng chiến thắng trận đầu lịch sử ngày 2 và 5/8/1964, đánh đuổi tàu khu trục Maddox, bắn rơi máy bay và bắt sống giặc lái Mỹ ngay trên vùng biển miền Bắc. Trong suốt hai cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân và phong tỏa sông biển miền Bắc của đế quốc Mỹ, HQND Việt Nam đã cùng quân dân cả nước kiên cường đánh trả không quân và hải quân Mỹ, bảo vệ vững chắc tuyến biển huyết mạch. Hàng ngàn quả thủy lôi, bom từ trường của đế quốc Mỹ bị vô hiệu hóa, những luồng tuyến bị phong tỏa được mở ra, nối liền mạch vận tải từ hậu phương ra tiền tuyến.
Trên chiến trường Cửa Việt - Đông Hà, những cán bộ, chiến sĩ Đặc công Hải quân được mệnh danh là “Yết Kiêu thời đại mới” đã tổ chức hơn 300 trận đánh táo bạo, tiêu diệt 336 tàu thuyền, phá huỷ hàng ngàn tấn vũ khí và phương tiện chiến tranh, lập nên những chiến công vẻ vang, trở thành huyền thoại trong lịch sử cách mạng Việt Nam. Với tinh thần “Tất cả vì miền Nam ruột thịt”, Quân chủng Hải quân đã mưu trí, sáng tạo, mở con đường vận tải chiến lược huyền thoại - “Đường Hồ Chí Minh trên biển”, chuyên chở hàng trăm nghìn tấn vũ khí, đạn dược, đưa hàng ngàn cán bộ, chiến sĩ vượt trùng khơi vào Nam, góp phần làm nên những chiến thắng Ba Gia, Vạn Tường..., Chiến dịch Mậu Thân và Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử.
Đặc biệt, trong Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân 1975, Quân chủng Hải quân không chỉ vây ép, khống chế các tuyến biển, cảng và đảo, mà còn phối hợp chặt chẽ với Quân khu 5 và các lực lượng thần tốc giải phóng quần đảo Trường Sa, các đảo trên vùng biển miền Trung, Tây Nam của Tổ quốc, hoàn thành lời thề giữ đảo của thế hệ cha, ông, góp phần làm nên thắng lợi toàn vẹn của dân tộc.
Sau ngày đất nước thống nhất, đáp lời kêu gọi của Mặt trận đoàn kết dân tộc Campuchia, HQND Việt Nam tiếp tục phát huy tinh thần “quốc tế trong sáng”, cùng các lực lượng vũ trang giúp đất nước Chùa Tháp thoát khỏi họa diệt chủng, từng bước xây dựng lại cuộc sống mới, để lại dấu ấn tốt đẹp về nghĩa vụ quốc tế cao cả và tinh thần chính nghĩa của Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng.
Cùng với đó, Quân chủng Hải quân còn được Bộ Quốc phòng giao nhiệm vụ giúp nước bạn Lào xây dựng lực lượng thủy quân hình thành năng lực phòng thủ trên sông nước, góp phần tăng cường mối quan hệ hữu nghị hợp tác đặc biệt Việt - Lào.
Những năm qua, tình hình Biển Đông luôn tiềm ẩn nhiều yếu tố phức tạp, căng thẳng và khó đoán định. Các hoạt động nhằm áp đặt yêu sách chủ quyền phi pháp, xâm phạm vùng biển của Việt Nam diễn ra với tần suất ngày càng tăng, tiềm ẩn nguy cơ xung đột. Trong bối cảnh đó, cán bộ, chiến sĩ HQND Việt Nam luôn tỏ rõ lòng tuyệt đối trung thành với Đảng, Tổ quốc và nhân dân; vững vàng bản lĩnh, nắm chắc tình hình, dự báo chính xác, xử trí linh hoạt, đúng đối sách, không để bị động, bất ngờ trong mọi tình huống. Trên từng con tàu, từng đài trạm, đảo đá, cán bộ, chiến sĩ Hải quân luôn mài sắc ý chí, kiên cường, mưu trí, kiên quyết, kiên trì, buộc các bên vi phạm phải chấm dứt các hành động gây hấn, giữ vững chủ quyền, giữ vững môi trường hoà bình trên biển.
Phó Đô đốc Trần Thanh Nghiêm, Ủy viên Trung ương Đảng, Tư lệnh Hải quân khẳng định: Mỗi hành động đấu tranh bảo vệ chủ quyền đều thấm đẫm máu, mồ hôi, trí tuệ và lòng quả cảm, là minh chứng hùng hồn cho phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ - Người chiến sĩ Hải quân”, cho tinh thần: “Càng khó khăn, càng nỗ lực; càng gian khổ, càng vững niềm tin quyết thắng”.
Trước yêu cầu xây dựng Hải quân tiến thẳng lên hiện đại, Quân chủng đã tập trung nâng cao chất lượng huấn luyện, khai thác, làm chủ nhiều loại vũ khí, trang bị kỹ thuật thế hệ mới, hiện đại. Tổ chức thành công các cuộc diễn tập quy mô lớn, với sự tham gia của đầy đủ các thành phần lực lượng: Tàu mặt nước, tàu ngầm, không quân, tên lửa bờ, hải quân đánh bộ. Thông qua diễn tập, khẳng định năng lực tác chiến hiệp đồng quân binh chủng, sức mạnh tổng hợp của các lực lượng, khả năng sẵn sàng chiến đấu và ứng phó với mọi tình huống, bảo vệ vững chắc chủ quyền biển, đảo thiêng liêng của Tổ quốc trong tình hình mới.
Cùng với xây dựng lực lượng chính quy, tinh nhuệ, Quân chủng Hải quân luôn coi trọng xây dựng và củng cố thế trận quốc phòng toàn dân trên biển, thế trận phòng thủ bờ - biển - đảo liên hoàn vững chắc. Trên các đảo, nhà giàn, quân và dân như những “pháo đài thép giữa trùng khơi” ngày đêm bám trụ, kiên cường vượt qua muôn trùng sóng gió. Mỗi nhà giàn là một cột mốc sống; mỗi người lính đảo là một ngọn hải đăng bất khuất canh giữ chủ quyền Tổ quốc giữa biển khơi.
Với quyết tâm ý chí kiên cường, cán bộ, chiến sĩ Hải quân đã cùng với các lực lượng tích cực xây dựng công trình phòng thủ, công sự chiến đấu, thế trận liên hoàn, vững chắc; xây dựng các đảo, nhà giàn “Mạnh về phòng thủ, tốt về lối sống, đẹp về cảnh quan môi trường, mẫu mực về đoàn kết quân dân”. Những thành quả đó đang từng bước hiện thực hóa mục tiêu xây dựng Trường Sa trở thành trung tâm kinh tế, văn hóa, xã hội trên biển của cả nước, là những thành trì, phên dậu vững chắc để bảo vệ đất nước.
Trong lĩnh vực đối ngoại quốc phòng, HQND Việt Nam đã thiết lập và duy trì quan hệ hợp tác chặt chẽ với hải quân nhiều nước, đặc biệt là các nước ASEAN và bạn bè truyền thống, chủ động tham gia các diễn đàn quốc tế, tuần tra chung, diễn tập song phương và đa phương, khẳng định uy tín và vị thế của HQND Việt Nam trên trường quốc tế, góp phần bảo vệ chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc từ sớm, từ xa, từ trong thời bình.
Cũng theo Phó Đô đốc Trần Thanh Nghiêm, thấm nhuần tư tưởng “Dân là gốc”, với phương châm “Cứu giúp nhân dân là nhiệm vụ chiến đấu trong thời bình, là mệnh lệnh từ trái tim”, lực lượng Hải quân luôn sát cánh cùng nhân dân trong những thời điểm thiên tai, hoạn nạn. Hình ảnh cán bộ, chiến sĩ Hải quân vượt sóng to, gió lớn, lũ dữ cứu dân, đưa dân về nơi an toàn; hỗ trợ hậu cần nghề cá trên biển... đã trở thành biểu tượng cao đẹp, làm sâu sắc thêm hình ảnh “Bộ đội Cụ Hồ - Người chiến sĩ Hải quân” thời kỳ mới trong lòng nhân dân.
Thế hệ cán bộ, chiến sĩ HQND Việt Nam hôm nay mãi mãi tự hào về những chiến công hiển hách, những trang sử hào hùng mà lực lượng Hải quân đã viết nên suốt 70 năm qua. Mỗi chiến công là một biểu tượng sáng ngời của lòng quả cảm, ý chí tự lực, tự cường; là sự kết tinh của tinh thần đoàn kết, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh vì biển, đảo Tổ quốc.
Có những chiến công đã đi vào huyền thoại, góp phần viết tiếp bản anh hùng ca bất tận của dân tộc Việt Nam. Hàng ngàn liệt sĩ đã ngã xuống giữa biển khơi, hàng chục ngàn thương binh mang trên mình vết tích của những trận chiến đấu quả cảm để bảo vệ từng hòn đảo, từng tấc biển thiêng liêng. Tấm gương hy sinh anh dũng của Liệt sĩ Trần Văn Phương tại đảo Gạc Ma năm 1988 với câu nói bất hủ: “Thà hy sinh chứ không chịu mất đảo. Hãy để cho máu của mình tô thắm lá cờ Tổ quốc và truyền thống của Quân chủng” đã trở thành biểu tượng bất diệt về khí phách kiên cường, lòng trung hiếu tuyệt đối với Đảng, với Tổ quốc và nhân dân. Mỗi giọt máu hòa vào biển xanh là một lời thề bất tử. Mỗi vết thương là một trang sử sống, khắc họa tinh thần bất khuất của người chiến sĩ Hải quân nhân dân Việt Nam.
Những chiến công oanh liệt của Quân chủng Hải quân bắt nguồn từ sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, sự quan tâm sâu sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng qua các thời kỳ; là kết quả của sức mạnh tổng hợp, hiệp đồng chặt chẽ giữa các lực lượng trong và ngoài Quân đội, sự đồng lòng, tiếp sức từ đảng bộ, chính quyền, nhân dân cả nước và kiều bào ta ở nước ngoài. Đó còn là kết tinh từ tinh thần dám đánh, biết đánh và quyết đánh thắng kẻ thù; là tinh thần đoàn kết, ý chí vượt khó, khát vọng chiến thắng của lớp lớp cán bộ, chiến sĩ Hải quân qua các thời kỳ. Những tấm gương bám tàu, bám trận địa, chiến đấu đến hơi thở cuối cùng, của các chiến sĩ đặc công, đoàn tàu không số, lực lượng công binh Hải quân... đã làm nên những chiến tích oai hùng, mãi mãi khắc ghi trong sử vàng dân tộc. Tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám hy sinh; tính kỷ luật, bản lĩnh chính trị vững vàng; lòng trung thành tuyệt đối với Đảng, Tổ quốc và nhân dân chính là nền tảng giúp Quân chủng Hải quân vững bước đi lên, hoàn thành tốt và xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao.
Những trang sử hào hùng với những chiến công oanh liệt trong suốt chặng đường 70 năm qua vẫn luôn sống động trong hiện tại và tương lai. Lịch sử đã để lại nhiều bài học quý báu, có giá trị lý luận, thực tiễn sâu sắc, có ý nghĩa to lớn đối với quá trình xây dựng, phát triển và tổ chức thực hiện nhiệm vụ của Quân chủng Hải quân trong thời kỳ mới. Đất nước ta đang bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên phát triển giàu mạnh, thịnh vượng của dân tộc. Bên cạnh những thời cơ, thuận lợi, còn nhiều khó khăn, thách thức đan xen. Tình hình thế giới, khu vực tiếp tục diễn biến nhanh chóng, phức tạp, khó dự báo; cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn ngày càng gay gắt. Sự chống phá quyết liệt của các thế lực thù địch và những diễn biến phức tạp trên Biển Đông đang đặt ra yêu cầu ngày càng cao đối với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc nói chung, bảo vệ chủ quyền biển, đảo nói riêng.
Phó Đô đốc Trần Thanh Nghiêm cho rằng, trong bối cảnh đó, HQND Việt Nam đang tiếp tục được Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng quan tâm xây dựng tiến thẳng lên hiện đại, là lực lượng nòng cốt quản lý, bảo vệ vững chắc chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc.
Để hoàn thành thắng lợi nhiệm vụ được giao, Phó Đô đốc Trần Thanh Nghiêm cho rằng trước hết Quân chủng Hải quân cần tập trung xây dựng lực lượng vững mạnh về chính trị, làm cơ sở nâng cao chất lượng tổng hợp và sức mạnh chiến đấu. Quán triệt, thực hiện có hiệu quả các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, nhất là Nghị quyết Trung ương 8 khóa XIII về “Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới”, Nghị quyết số 36 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về “Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”.
"Vận dụng những bài học kinh nghiệm quý báu trong 70 năm qua; thường xuyên nghiên cứu, bổ sung, phát triển nghệ thuật quân sự Hải quân phù hợp với tình hình, nhiệm vụ trong môi trường tác chiến hiện đại. Không ngừng nâng cao chất lượng huấn luyện chiến đấu; xây dựng cho cán bộ, chiến sĩ có bản lĩnh chính trị kiên định, vững vàng, tuyệt đối trung thành với Đảng, Tổ quốc và nhân dân, phẩm chất đạo đức trong sáng, tinh thông về chuyên môn nghiệp vụ, giỏi về tham mưu đề xuất và tổ chức thực hiện; có ý chí quyết tâm cao, vượt qua mọi khó khăn gian khổ, sẵn sàng nhận và hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao, sẵn sàng chiến đấu và chiến thắng trong mọi tình huống”, Phó Đô đốc Trần Thanh Nghiêm khẳng định.
Chủ động nắm chắc tình hình, nâng cao khả năng dự báo, kịp thời tham mưu với Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng về những chủ trương, giải pháp chiến lược trong quản lý, bảo vệ chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc. Duy trì nghiêm lực lượng, phương tiện trực sẵn sàng chiến đấu, xử trí kịp thời các tình huống đúng đối sách, không để bị động, bất ngờ. Tăng cường đối ngoại quốc phòng, hợp tác quân sự giữa HQND Việt Nam với hải quân các nước, nhất là các nước trong khu vực, tạo sự hiểu biết và tin cậy lẫn nhau, xây dựng lòng tin chiến lược, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, ngăn ngừa nguy cơ chiến tranh, xung đột từ sớm, từ xa.
Nâng cao khả năng bảo đảm hậu cần, kỹ thuật cho các nhiệm vụ; chú trọng phát triển tiềm lực khoa học và công nghệ quốc phòng Hải quân. Phát huy tinh thần tự lực, tự cường, năng động, sáng tạo trong nghiên cứu, thiết kế, chế tạo, ứng dụng công nghệ, cải tiến, hiện đại hóa trang bị kỹ thuật. Đầu tư cơ sở vật chất hiện đại cho các đơn vị, trung tâm nghiên cứu, từng bước làm chủ khoa học kỹ thuật, nhất là ở các lĩnh vực, chuyên ngành đặc chủng.
Luôn quan tâm chăm lo xây dựng mối quan hệ đoàn kết, gắn bó máu thịt với nhân dân; phối hợp, hiệp đồng chặt chẽ với các lực lượng. Tích cực tham gia phát triển kinh tế - xã hội trên các vùng biển, đảo. Đẩy mạnh công tác phối hợp tuyên truyền biển đảo, giúp đỡ nhân dân xóa đói, giảm nghèo, phòng chống thiên tai, cứu hộ, cứu nạn, bảo vệ ngư dân, xây dựng cơ sở chính trị địa phương vững mạnh. Tiếp tục triển khai có hiệu quả Chương trình “HQND Việt Nam làm điểm tựa cho ngư dân vươn khơi, bám biển” và hoạt động “Hải quân nhận đỡ đầu con ngư dân”, góp phần xây dựng thế trận lòng dân, thế trận chiến tranh nhân dân trên biển ngày càng vững chắc.
Phát huy truyền thống đã ra quân là chiến thắng, thế hệ cán bộ, chiến sĩ Hải quân hôm nay tiếp tục kế tục xứng đáng truyền thống anh hùng vẻ vang, quyết tâm xây dựng Quân chủng “cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại”, thực sự là lực lượng nòng cốt trong sự nghiệp quản lý, bảo vệ chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc; xứng đáng với niềm tin yêu của Đảng, Nhà nước và nhân dân.
