LCĐT - Thời tiết những ngày giáp Tết tuyệt đẹp, rất thích hợp cho những chuyến đi vùng cao. Anh bạn tôi ở Mường Khương, mảnh đất mà người ta thường gọi là “xứ Mường” hay vùng “đất thép”, trong một lần gặp gỡ đã say mê giới thiệu về giống gà bản địa Mường Khương ngon nức tiếng, giá đắt mà không phải ai cũng nuôi được, đặc biệt là giống gà trống cúng vào đêm giao thừa. Những người nuôi thành công giống gà ấy xứng đáng với biệt danh “thần kê” trên “đất thép”. Từ câu chuyện vui ấy mà tôi đã tìm về vùng đất có một “thần kê” như thế.
Người Việt rất coi trọng việc chọn gà trống cúng vào đêm giao thừa, bởi theo quan niệm từ xưa, đêm giao thừa (trừ tịch) là khi trời đất tối tăm nhất, người ta bảo đó là lúc mặt trời ẩn mình sâu. Nhà nào cũng cúng một con gà trống với hy vọng con gà sẽ đánh thức mặt trời chiếu sáng cho đủ đầy ánh nắng cả năm. Gà dành để cúng trong đêm giao thừa phải là gà trống đẹp nhất, tiếng gáy khỏe nhất, bộ lông mượt nhất với ý nghĩa khỏe mạnh, tinh khiết. Đó chính là ước mong “mưa thuận, gió hòa” của cư dân nông nghiệp. Con gà thành một mã văn hóa đi liền với tín ngưỡng tôn sùng mặt trời của nghề nông lúa nước. Lâu dần, trong phong tục Việt Nam, cúng gà trống thành phong tục của mọi gia đình vào lúc giao thừa. Cũng bởi ý nghĩa này mà những ngày giáp tết, gà trống, nhất là gà trống Mường Khương giá rất cao, được nhiều người “săn lùng”.
Ông Lù Kháy Dùng và vợ là Hoàng Thị Dung, dân tộc Nùng, thôn Lùng Phìn A, xã Nậm Chảy (huyện Mường Khương) được mệnh danh là “thần kê” khi những con gà trống để cúng giao thừa của nhà ông bà thuộc hàng đẹp nhất, được nhiều khách hàng tìm mua với giá cao, nhưng số lượng chỉ có hạn.
Ngôi nhà của ông Lù Kháy Dùng ở mặt đường, nhưng trại gà lại biệt lập trên lưng chừng núi. Chỉ còn chưa đầy một tháng là đến tết, thỉnh thoảng, ông Dùng lại nghe điện thoại rồi trả lời: “Yên tâm, tôi để phần gà cho anh rồi”, đó là cuộc điện thoại đặt gà tết của những khách hàng quen thuộc. Khu nuôi gà của ông Dùng rộng tới cả héc ta, ban ngày gà chạy mỏi chân, mệt quá thì chúng nghỉ trong hang đá, tối mới về chuồng. Giống gà chạy bộ “khôn” lắm, thoáng thấy người lạ, chúng trốn ngay vào hốc đá, bụi cây hoặc những nơi khó tìm.
Từ xa, thấp thoáng vài con gà trống với chiếc mào đỏ tươi không khác gì màu của bông hoa mào gà mọc thành bụi lớn rực rỡ trong khu vườn rộng. Lông của chúng bóng loáng như bôi một lớp mỡ, cái lưng võng, lông đuôi màu xanh cong rủ rất đẹp. Bộ cánh rộng sải ra, vù một cái, chúng đã bay vút lên cành cây gần đó, gáy tiếng dõng dạc, vang lừng.
Theo ông Lù Kháy Dùng, công việc khó nhất khi nuôi gà trống cúng giao thừa là tuyển chọn gà con. Những con gà được chọn phải có sức khỏe tốt, không có bệnh hoặc dị tật trên cơ thể, đẹp mã, lông óng mượt, mào đẹp, nặng khoảng 300 gr. Quy trình chọn gà chuẩn được ông Dùng tích lũy sau nhiều năm nuôi gà trống cúng giao thừa.
Ông Lù Kháy Dùng năm nay 60 tuổi, bắt đầu nuôi gà từ khi 18 tuổi. Từ đó đến nay, trong vườn nhà ông chỉ nuôi giống gà bản địa Mường Khương. Hiện tại, giống gà này đã bị lai tạp nhiều, nhưng riêng đàn gà nhà ông Dùng vẫn giữ được nguyên bản. Ông Lù Kháy Dùng chia sẻ: Mỗi lứa gà, tôi để giống con gà trống to nhất, đẹp nhất đàn, chăm sóc cẩn thận, khi con gà trống này phối với gà mái, chắc chắn sẽ cho ra những con gà chất lượng. Cứ 2 - 3 năm, tôi lại thay gà trống giống 1 lần, giống tốt thì mới có được những con gà khỏe mạnh. Để duy trì đàn gà, trong chuồng nhà ông Dùng lúc nào cũng có 10 con gà mái.
Thức ăn cho gà chủ yếu là ngô và một số phụ phẩm nông nghiệp. Ban ngày, đàn gà được thả trong vườn rộng, tự do chạy nhảy, tìm kiếm thức ăn nên con nào con nấy thịt chắc, thơm ngon, khi luộc lên da vàng bóng loáng. Cũng vì chất lượng thịt ngon nên đàn gà nhà ông Dùng luôn bán được giá. Riêng gà trống cúng giao thừa đạt trọng lượng tiêu chuẩn từ 2,5 kg, có giá từ 170.000 - 200.000 đồng/kg.
Ông Dùng nhớ lại năm 2016, đó là khoảng thời gian thời tiết thuận lợi, không bị dịch bệnh, đàn gà phát triển tốt, trong chuồng nhà ông có 300 con gà bán tết, trong đó có 50 con gà trống đẹp. Mỗi kg gà trống ông bán được giá 250.000 đồng mà nhiều người tranh nhau mua, ông phải từ chối không ít khách hàng.
Nhưng 2 năm gần đây, thời tiết diễn biến bất thường, dịch cúm gà có nhiều chủng nguy hiểm nên dù áp dụng nhiều biện pháp nuôi đặc biệt như tiêm phòng, quy hoạch trại gà xa khu dân cư, thì số lượng gà trống đạt chất lượng không nhiều. Năm nay, cả đàn gà trăm con, chỉ được 20 con gà trống đẹp để bán dịp tết.
Chỉ vào đàn gà trong vườn, ông Lù Kháy Dùng bảo, những con gà trống kia có người đặt mua hết rồi. Đàn gà này ông nuôi từ tháng 5/2021, không như kiểu nuôi đại trà hoặc nuôi bán công nghiệp chỉ 3 tháng là có thể xuất bán, giống gà Mường Khương mất 6 - 7 tháng mới có thể bán ra thị trường. Khi đó, gà mới đạt chất lượng thơm, ngon nhất, còn gà trống vào độ to, đẹp nhất.
Để nuôi thành công một đàn gà đó là cả quá trình với bao nhọc nhằn, vất vả. Đàn gà con giống khi vừa được ấp nở cần có sự chăm úm của gà mẹ. Thời tiết Mường Khương mùa đông rất lạnh, nên những ngày vào đông, vợ chồng ông Dùng luôn chú ý chống rét cho đàn gà như bật đèn sưởi ấm, ủ rơm trên chuồng. Thức ăn cho gà luôn đảm bảo đủ dinh dưỡng. Để phòng, chống dịch bệnh, ông Dùng tiêm vắc-xin đầy đủ cho đàn gà. “Nuôi gà như chăm con mọn, phải để ý từng biểu hiện để biết sức khỏe của chúng ra sao. Muốn có gà đẹp, phải cho chúng ăn ngon, no đủ”, ông Lùng Kháy Dùng “bật mí”.
Khi tôi tò mò về giá trị kinh tế đàn gà đem lại cho gia đình, bà Hoàng Thị Dung, vợ ông Dùng xua tay: Tính ra không lời lãi là bao. Người ta nuôi gà công nghiệp mới có giá trị kinh tế, chứ gia đình tôi cũng chỉ tính lãi là được thức ăn sạch hằng ngày cho con, cháu, khách đến chơi. Nhưng niềm vui lớn nhất là gà trống của gia đình được nhiều người săn đón, trở thành vật phẩm thiêng liêng cúng đêm giao thừa. Chúng tôi hy vọng có con gà trống đẹp dâng lễ tổ tiên, khách hàng của chúng tôi sẽ có một năm vẹn tròn bình an, mạnh khỏe, gặp nhiều may mắn.
